Η ιστορία επαναλαμβάνεται: Από την επιδημία πανώλης και χολέρας το 1828, στον κορονοϊό το 2020. Ο ιστορικός μελετητής Νίκος Θ. Μήτσης με φοβερά έγγραφα και ντοκουμέντα καταγράφει τις επιδημίες που έπληξαν τον ελλαδικό χώρο μετά την Επανάσταση του 1821.
Πανώλη και χολέρα στην Παλιγγενεσία και τα μέτρα που ελήφθησαν απ΄ τον Καποδίστρια και τον Όθωνα
Έρευνα: ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔ. ΜΗΤΣΗΣ
Συγγραφέας Ιστορικός
Ως γνωστόν επιδημίες, κάθε μορφής (πανούκλα, θανατικό ή λοιμός, ευλογιά, φυματίωση ή φυσικό ή χτικιό, χολέρα, λέπρα, ελονοσία, κλπ), έχουν πλήξει την Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και των ημερών μας και με αρκετά θύματα όπως, ο Περικλής στην Αρχαία Αθήνα που είδε τους δύο γιους του, τον Πάραλο και τον Ξάνθιππο να πεθαίνουν από τον φοβερό λοιμό που χτύπησε την πόλη, λοιμό από τον οποίο πέθανε και ο ίδιος, τον Αύγουστο του 429 π.χ. Λοιμοί υπήρξαν και επί Βυζαντινής εποχής, περίοδο του Ιουστινιανού, αλλά και μετέπειτα.
Η πρώτη ελληνική αναφορά στην πανούκλα ήταν αυτή της Τραπεζούντας, το 1346. Και ακολούθησαν αρκετές επιδημίες στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ιδιαίτερα φονικές δε υπήρξαν εκείνες της Θεσσαλονίκης, το 1741, με 500 νεκρούς ημερησίως, της Ναύπακτου και της Λευκάδας, το 1743, καθώς και στην Κωνσταντινούπολη το 1751, που θεωρείται, «ως την αγριότερη πανώλη» της εποχής από την οποία «οι Έλληνες και οι Αρμένιοι υπέφεραν περισσότερο» και, κατά τον Άγγλο πρέσβη, Τζέιμς Πόρτερ, ότι η πανώλης του 1751 εξόντωσε 60.000 άτομα. Μια εξίσου φονική έξαρσή της πανώλης θα εκδηλωθεί στην Κωνσταντινούπολη, το 1778, ενώ, λίγο πριν την Επανάσταση του 1821, η πανούκλα του 1812-1819 ήταν η πιο θανατηφόρα.............
Πολλά νησιά του Αιγαίου ερήμωσαν· στη δε περιοχή του Τύρναβου, το 1812-1816, ένας άρρωστος Τάταρος από την Κωνσταντινούπολη μόλυνε τους κατοίκους και τα θύματα έφτασαν τις 8.600!!! Το 1814, η ίδια επιδημία έπληξε την Κωνστ/πολη, τη Σμύρνη, τη Χίο, τη Σάμο και την Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, οι επιδημίες πανώλης στα 1814 -1819 έπληξαν το ένα έκτο του πληθυσμού της Ευρώπης και το ένα πέμπτο των άλλων περιοχών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Επανάσταση του 1821 δεν αντιμετώπιζε μόνο το τουρκικό ζυγό και τις σφαγές, αλλά ίσως οι έμμεσοι θάνατοι που προκλήθηκαν από τις δύσκολες υγειονομικές συνθήκες διεξαγωγής του αγώνα που προκάλεσαν δε ένα βαθμό σχεδόν ισάριθμους ή τουλάχιστον τον ίδιο αριθμό θανάτων με εκείνους που έπεσαν στα πεδία των μαχών. Τόσο από τη μόλυνση και την αδυναμία αντιμετώπισης των τραυμάτων όσο και από τις αναρίθμητες μικρότερες ή μεγαλύτερες επιδημίες, αλλά και από άγνοια περιθάλψεως οι περισσότεροι χάθηκαν εντελώς άδοξα….
Μελετώντας τους φακέλους των Αγωνιστών στο Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, βλέπουμε ότι αρκετοί μαχητές πέθαιναν κατά την διάρκεια του αγώνα, όχι σε μάχες που ήταν λογικό, αλλά και σε περιόδους αναπαύσεως, όπως π.χ ο τότε Χιλίαρχος Γιάννος Νικολού Βαρνακιώτης {1778-1825} αδελφός του στρατηγού Γεωργίου Βαρνακιώτη και του Γιώτη Βαρνακιώτη, ο οποίος πέθανε από την λοιμώδη νόσο του τύφου το 1825. Μαζί του πέθαναν και τα παιδιά του, σύμφωνα με την μαρτυρία της συζύγου Ζωίτσας Βαρνακιώτη [ΧΕΟΒ. κουτί.183, φάκ.19] το γένος Μοσχοβίτη, αδελφή του χιλίαρχου Σταμούλη Μοσχοβίτη από την Δούνιστα (σημερινός Σταθάς) του Δήμου Ιδομένης της επαρχίας Βάλτου Ακαρνανίας.
Να τι αναφέρει η χήρα Ζωίτσα Βαρνακιώτη – Μοσχοβίτη προς την Επιτροπή Στρατιωτικών εκδουλεύσεων το 1844 από την οποία ζητούσε μια μικρή σύνταξη προς βιοπορισμόν της, για τις προς το έθνος θυσίες του ανδρός της: «…. Ο ανήρ της αναφερομένης γνωστός τοις πάσι ήταν Οπλαρχηγός από αρχάς του Ιερού Αγώνος μέχρι της κατά το 1825 αποβιώσεώς του. Αποβιώσαντος δε τούτου έκτοτε άφησαν την υποφαινομένην με δύο θυγατέρας και έναν υιό, αλλά κατά κακήν τύχην μου, αποβιοσάντων και τούτων όλων, έμεινα εγώ μόνη μέχρι σήμερον, υστερουμένη τα πάντα προς υπάρξεών μου μέσα…».
Περιττό να τονισθεί ότι μετά το ξεκλήρισμα της οικογενείας της προσέφυγε στον αδελφό της, Σταμούλη Μοσχοβίτη, στη Δούνιστα Βάλτου και, είχε μάλιστα και δικαστικό αγώνα με τον Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη για τα κληρονομικά [Γεν. Γραμ. φ. 283β].
Ο Γιαννάκης Νικολού Βαρνακιώτης, Χιλίαρχος τον Μάρτιο του 1822 και δεξιά επιστολή της Ζωίτσας Βαρνακιώτη προς τον Αυγουστίνο Καποδίστρια στις 29 Ιαν. 1832 με την οποία ζητούσε να επιταχύνει τις διαδικασίες το Πρωτόκλητο δικαστήριο Μεσολογγίου για τα κληρονομικά της.
Περιττό να τονισθεί ότι μετά το ξεκλήρισμα της οικογενείας της προσέφυγε στον αδελφό της, Σταμούλη Μοσχοβίτη, στη Δούνιστα Βάλτου και, είχε μάλιστα και δικαστικό αγώνα με τον Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη για τα κληρονομικά [Γεν. Γραμ. φ. 283β].
Ο Γιαννάκης Νικολού Βαρνακιώτης, Χιλίαρχος τον Μάρτιο του 1822 και δεξιά επιστολή της Ζωίτσας Βαρνακιώτη προς τον Αυγουστίνο Καποδίστρια στις 29 Ιαν. 1832 με την οποία ζητούσε να επιταχύνει τις διαδικασίες το Πρωτόκλητο δικαστήριο Μεσολογγίου για τα κληρονομικά της.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς του 19ου αιων. η πρώτη καταγεγραμμένη επιδημία μετά την κήρυξη της επανάστασης του ΄21 , εκδηλώθηκε στην Τρίπολη, είχε ως αιτία τον εξανθηματικό τύφο που προκάλεσε περίπου 3.000 θανάτους, ενώ παρόμοια επιδημία εκδηλώθηκε αργότερα, στο Ναύπλιο και σε άλλες πόλεις που τελούσαν υπό πολιορκία. [Θεόδ. Δαρδαβέση: Η δημόσια υγεία και η περίθαλψη των αγωνιστών κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821].
Σε περιπτώσεις πολιορκιών, όπως αυτή του Μεσολογγίου, οι κάτοικοι μετά την εξάντληση των αποθεμάτων τροφίμων αναγκάστηκαν να καταναλώσουν οτιδήποτε ήταν δυνατό να μασηθεί. Στην αρχή κατανάλωσαν όλα τα κατοικίδια ζώα που υπήρχαν, όπως άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια, καμήλες, σκύλους, γάτες, στη συνέχεια ποντικούς και κάθε άλλο «ακάθαρτο ζώο», ενώ χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και δέρματα ζώων για τον κορεσμό της πείνας. Στην απόγνωσή τους κάποιοι κατέφυγαν στη νεκροφαγία πτωμάτων και μάλιστα συγγενών τους.
Σε περιπτώσεις πολιορκιών, όπως αυτή του Μεσολογγίου, οι κάτοικοι μετά την εξάντληση των αποθεμάτων τροφίμων αναγκάστηκαν να καταναλώσουν οτιδήποτε ήταν δυνατό να μασηθεί. Στην αρχή κατανάλωσαν όλα τα κατοικίδια ζώα που υπήρχαν, όπως άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια, καμήλες, σκύλους, γάτες, στη συνέχεια ποντικούς και κάθε άλλο «ακάθαρτο ζώο», ενώ χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και δέρματα ζώων για τον κορεσμό της πείνας. Στην απόγνωσή τους κάποιοι κατέφυγαν στη νεκροφαγία πτωμάτων και μάλιστα συγγενών τους.
Οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου έπιναν το γλυφό νερό της λιμνοθάλασσας, των λίγων πηγαδιών και των δύο δεξαμενών που ήταν γεμάτα πτώματα. Για το θέμα αυτό ο Νικόλαος Κασομούλης, αναφέρει στα Στρατιωτικά του Ενθυμήματα, ότι: «…το νερό των δεξαμενών είχεν γίνει ένα μίγμα αλλόκοτον• ό,τι ήθελες μέσα εύρισκες• μυαλά, εντόσθια, αίμα, κεφάλια – και οι Έλληνες έπιναν και υπέμνεσκαν με όλην την αδιαφορίαν» και προκαλούσε διάφορες ασθένειες.
Ιδού και ορισμένα αποσπάσματα όπως αυτά καταγράφονται από τον ενθυμηματογράφο, Νικόλαο Κασομούλη, στα Στρατιωτικά του Ενθυμήματα τ. Β΄, σελ. 241-2 και 256.
Στο Μεσολόγγι οι θάνατοι από δυσεντερία, κλπ παρεμφερείς ασθένειες, ίσως, να ξεπέρασαν εκείνους της ηρωικής Εξόδου…. Οι πολιορκημένοι στην Ακρόπολη Αθηνών αναφέρουν σε έγγραφό τους προς τη Διοίκηση, με ημερομηνία 17-02-1827, τα εξής: «…Οι άρρωστοι αποθαίνουν αδίκως με το να μην έχουν τα αναγκαία τους• σχεδόν τίποτε, τόσον και λαβωμένοι δεν έχουν ούτε αλοιφή ούτε ξαντό, ούτε δεσίματα, αλλά βρωμίζουν και αποθαίνουν…».
Αργότερα ο Καποδίστριας, έχοντας σπουδάσει γιατρός στο εξωτερικό, οργάνωσε και ίδρυσε το πρώτο σύγχρονο λοιμοκαθαρτήριο για τις πόλεις που πλήττονταν από επιδημίες εκείνης της εποχής.
Έτσι κατόρθωσε και αντιμετώπισε με επιτυχία την πανώλη που έπληξε το Ναύπλιο, τις Σπέτσες, τον Πόρο, την Ύδρα και όλα τα παράλια του Αργοσαρωνικού, λαμβάνοντας επείγοντα και αποτελεσματικά μέτρα, τα οποία, ας τα παρακολουθήσουμε, όπως αυτά παρουσιάζονται μέσα από τις Κρατικές Αρχειακές πηγές και τις Εφημερίδες εκείνης της εποχής και το διαδίκτυο.
Η πανώλη στα χρόνια του Καποδίστρια
Ερχόμενος ο Ιωάννης Αντ. Καποδίστριας στην Ελλάδα, αρχές του 1828, κατόρθωσε κατά κάποιον τρόπο να θεμελιώσει βασικούς θεσμούς της πολιτείας του, όπως π.χ: Πανελλήνιον, Έκτακτοι Επίτροποι (Νομάρχες), Διοικητική Διαίρεση της Ελλάδος, Απογραφή 1828, Δημογεροντίες, Διοργανισμός του Στρατού - Ταξιαρχικό Σώμα – Χιλιαρχίες, Πολεμικό Συμβούλιο, Εκκλησιαστική Επιτροπή, Χρηματιστική Τράπεζα, Ναυτική Επιτροπή, Δημόσια Σχολεία – Αλληλοδιδακτικό κλπ και, να δώσει κάποια πνοή στην άρτι συσταθείσα, τότε, διοίκηση της Ελλάδος. Το έργο του όμως στο πρώτο τρίμηνο της εξουσίας του, κινδύνεψε από την ξαφνική επιδημία της πανώλης που παρουσιάστηκε πρωταρχικά στην Μεθώνη-Κορώνη και στα νησιά του Αργοσαρωνικού, αλλά επεκτάθηκε όπως θα δούμε και σε ορισμένα άλλα μέρη της ενδοχώρας (Γαστούνη, Καλάβρυτα).
Ύδρα – Σπέτσες
Η επιδημία αυτή, σύμφωνα με τους προκρίτους της Ύδρας ως η ακόλουθη επιστολή {Γεν. Γραμ.φ.55}, μεταδόθηκε αρχικά από το πλήρωμα μιας Γολέτας (πλοίο) από την Ύδρα, ονόματι «Αφροδίτη», που έφθασε στην Ελλάδα προερχόμενο από την Αίγυπτο με αντίστοιχο προορισμό την Μεθώνη- Κορώνη της Μεσσηνίας και το οποίο είχε φέρει Έλληνες αιχμαλώτους στα πλαίσια της ανταλλαγής των πληθυσμών μετά την απελευθέρωση. Ας παρακολουθήσουμε την επιστολή των Υδραίων προκρίτων προς τον Καποδίστρια, με την οποίαν εξιστορούσαν λεπτομερώς το πρόβλημα με την μόλυνση της πανώλης που ενέσκηψε στο νησί τους.
«Εξοχώτατε. Και δια προλαβόντος εγγράφου μας υπό 13 του ιδίου ελάβομεν την τιμήν να γνωστοποιήσωμεν εις την Υμετέραν Εξοχότητα την υποψίαν την οποίαν διέδωκεν η συμβάσα ταχεία τελευτή του Ναυκλήρου της από Μοθοκόρωνα ελθούσης Γολέτας (δικάταρτο ιστιοφόρο) Αφροδίτης και ακολούθως η πτώσις επί των συγγενών του, όστις και αυτός ήδη μετά εξαήμερον ασθένειαν ετελεύτησε την 9η της 13 προς 14, ωσαύτως, ως τα σπουδαία μέτρα, τα οποία αμέσως ελήφθησαν και ενεργήθησαν προς διατήτρησιν της υγείας μας εις την Νήσον μας. Απ αυτής της στιγμής αι οικίαι των τελευτησάντων εβλύθησαν υπό φύλαξιν άγρυπνον και ακριβή, και η οικογένεια του δευτέρου διεχωρίσθη από την κοινωνίαν της πόλεώς μας και μετεκοσμίσθη εις τόπον επί της Νήσου παράμερον. Τα αυτά συντελεστικά μέτρα ενεργούνται χωρίς διακοπήν και με την μεγίστην ακρίβειαν υπό του Σώματός μας και από του Σώματος των Καπεταναίων, τα οποία μεν ευρισκόμενα προς το παρόν εν καιρώ ίνα συστήνωσι κατά την πρότασιν του ευγενεστάτου Σπυρίδωνος Καλογεροπούλου επί τούτου Επιτροπήν, ήτις άλλως πρέπει να αποφασισθεί και να γίνει παμψηφεί εξ αμφοτέρων των Σωμάτων, θέλουν εξακολουθείσαι αυτά ταύτα την ενέργειαν των ληφθέντων μέτρων με όλην την δυνατήν επιμέλειαν και επαγρύπνησιν. Λαμβάνομεν δε την τιμήν να σας προσθέσομεν ότι μετά το τέλος την των δύο ειρημένων κανείς έτερος δεν επειράχθη μήτε από τας οικογενείας αυτών, μήτε από τους συμπολίτας μας . Σήμερον όμως μας ανηγγέλθη με δυσαρέσκειάν μας από τους φύλακες των υπό υποψίαν ότι από την οικογένειαν του πρώτου τελευτήσαντος, ησθένησεν η μήτηρ αυτού και η αδελφή, αλλ΄ η ασθένειά των, κατά τας πληροφορίας των ιατρών, οίτινες τας επεσκεφτησαν, δεν έκαμεν εισέτι καμίαν διάγνωσιν. Και εάν εις ταύτας συμβεί ό μη γένοιτο! θάνατος συμπτωματικός, τότε θέλομεν συστήσει αφεύκτως επί τούτου Επιτροπήν κατά τα μέτρα και τις οδηγίες του κ. Σπυρίδωνος Καλογεροπούλου.
Εάν δε απεναντίας δεν ακολουθήσει τίποτες εις τας νεωστί δε ταύτας πεπούσας , μη δ΄ αναφανή τι εις την οικογένειαν του δευτέρου εντός δέκα ακόμη ημερών, ελπίζωμεν να λυθεί ορθώ τω λόγω η συλληφθείσα υποψία μας, και να ελευθερωθεί και η Νήσος μας από τον κίνδυνον όστις την επαπειλεί.
Εάν δε απεναντίας δεν ακολουθήσει τίποτες εις τας νεωστί δε ταύτας πεπούσας , μη δ΄ αναφανή τι εις την οικογένειαν του δευτέρου εντός δέκα ακόμη ημερών, ελπίζωμεν να λυθεί ορθώ τω λόγω η συλληφθείσα υποψία μας, και να ελευθερωθεί και η Νήσος μας από τον κίνδυνον όστις την επαπειλεί.
Μένομεν με βαθύταον Σέβας
Εν Ύδρα τη 18 Απριλίου 1825 - οι πρόκριτοι της Ύδρας»
Ακολούθως η πανώλη χτύπησε τα νησιά: Ύδρα, Σπέτσες, Πόρος, Αίγινα, Σαλαμίνα, τα Μέθανα και εν συνεχεία στο Άργος, στο Ναύπλιο, στα χωριά στην Αργολίδα, στο στρατόπεδο των Μεγάρων, αλλά και στην περιοχή των Καλαβρύτων (χωριό Βραχνί). Για την αντιμετώπισή της πανώλης ο Καποδίστριας πήρε ιδιαίτερα και αυστηρά μέτρα, βοηθούμενος και από τον Ελβετό φιλέλληνα γιατρό Louis-André Gosse καθώς και από τους Έλληνες γιατρούς όπως τους: αδελφούς Σπυρίδων και Νικόλαο Καλογερόπουλο και την υπόλοιπη διοίκηση, Βιάρος Καποδίστριας, Ιωάννης Κωλέττης, Αναστάσιος Λόντος και Μαν. Σαχτούρης.
Μάλιστα ο Σπυρίδων Καλογερόπουλος, γιατρός, ήταν και Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) της Ήλιδος καθώς και Μέλος του ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ. Έτσι στις 20 Απριλίου ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, πρωτοαπευθύνθηκε στο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ (πολιτικό γνωμοδοτικό διοικητικό όργανο που είχε διορίσει ο ίδιος, αποτελούμενο από 27 Μέλη, Εφημερ. ΓΕΝΙΚΗ/ φύλλα: 6,10,22 /1828) και τους ενημέρωσε ότι ο ιατρός και συνάδελφός τους Σπυρίδων Καλογερόπουλος [ιατρός, Μέλος ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ, Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) Ηλείας] επισκεπτόμενος τις νήσους Ύδρα και Σπέτσες, διαπίστωσε κάποια επιδημία και τους ενημερώνει ότι θα ληφθούν, αναγκαία, κάποια μέτρα και μάλιστα σκληρά. Παράλληλα ζητούσε από τα Μέλη του ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ «να επιταχύνουν τον Οργανισμό της Υγειονομικής υπηρεσίας τον οποίον Σας εσύστησε η Κυβέρνησις, διότι είναι ανάγκη κατεπείγουσα να προφυλαχθή ο λαός από τους κινδύνους, με τους οποίους επαπειλείται εκ του μολύσματος, του οποίου την πηγή υποτρέφει εις τον κόλπον αυτής της Επικρατείας η παρουσία των εχθρών » αναφέρεται στην εφημερίδα ΓΕΝΙΚΗ, φ. 29/ 25-4-1828.
Μάλιστα ο Σπυρίδων Καλογερόπουλος, γιατρός, ήταν και Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) της Ήλιδος καθώς και Μέλος του ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ. Έτσι στις 20 Απριλίου ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, πρωτοαπευθύνθηκε στο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ (πολιτικό γνωμοδοτικό διοικητικό όργανο που είχε διορίσει ο ίδιος, αποτελούμενο από 27 Μέλη, Εφημερ. ΓΕΝΙΚΗ/ φύλλα: 6,10,22 /1828) και τους ενημέρωσε ότι ο ιατρός και συνάδελφός τους Σπυρίδων Καλογερόπουλος [ιατρός, Μέλος ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ, Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) Ηλείας] επισκεπτόμενος τις νήσους Ύδρα και Σπέτσες, διαπίστωσε κάποια επιδημία και τους ενημερώνει ότι θα ληφθούν, αναγκαία, κάποια μέτρα και μάλιστα σκληρά. Παράλληλα ζητούσε από τα Μέλη του ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ «να επιταχύνουν τον Οργανισμό της Υγειονομικής υπηρεσίας τον οποίον Σας εσύστησε η Κυβέρνησις, διότι είναι ανάγκη κατεπείγουσα να προφυλαχθή ο λαός από τους κινδύνους, με τους οποίους επαπειλείται εκ του μολύσματος, του οποίου την πηγή υποτρέφει εις τον κόλπον αυτής της Επικρατείας η παρουσία των εχθρών » αναφέρεται στην εφημερίδα ΓΕΝΙΚΗ, φ. 29/ 25-4-1828.
Έκτακτος Επίτροπος, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης από την Κατούνα Ξηρομέρου [ΓΕΝΙΚΗ. φ.28/21-4-1828 ] και δεξιά το πρωτότυπο Διάταγμα υπ. αριθ. 1758/ 17 Απρ. 1828 με το οποίο διορίστηκαν οι πρώτοι Έκτακτοι Επίτροποι στην Πελοπόννησο {Γεν. Γραμ. φ. 55}
Ο ιατρός Σπυρίδων Καλογερόπουλος την Υδρα και στις Σπέτσες την επισκέφτηκε ως επικεφαλής της Ειδικής Εκτάκτου αποστολής συνεπικουρούμενος με ένα «τίμ» αρμοδίων που όρισε ο Κυβερνήτης όπως π.χ τους: Υγειονόμους Ύδρας, Νικόλαο Λαζ. Νέγκα και Σπετσών, Βασίλη Θ. Γκίνη, τον γιατρό του Υγειονομείου Ύδρας Νικόλαο Ξάνθο, τον επιστάτη Λοιμοκαθαρτηρίου Υδρας Αντώνιο Σακελλαρίου, τους Αστυνόμους Υδρας, Θεοχάρη Παπαντωνίου και Σπετσών Γεώργιο Πάνου, τους Λιμενάρχες Ύδρας, Ιω. Μαρούκα και Σπετσών Κων. Ορλλάνδο, τους Πολιτάρχες Υδρας, Αντων.Χατζηανδρέου και Σπετσών Ιω. Δ. Γουδή και τον Ειρηνοδίκη Σπετσών Πέτρο Σκυλίτση. Επιστρέφοντας από την ειδική αυτή αποστολή, ο Σπυρίδων Καλογερόπουλος, έδωσε στις 17 Απρ. 1828 σχετική έθεση των γεγονότων στους προκρίτους της ΄Υδρας (Γεν. Γραμ.φ. 56) και στις 20 Απριλίου έδωσε αναλυτική – κατατοπιστική γνωμάτευση στον Κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια. Μιλάμε για δύο ιστορικά κείμενα – γνωματεύσεις, των οποίων είχαμε την τύχη, στην αέναο έρευνά μας σε κρατικές αρχειακές πηγές των ΓΑΚ, να τις «αλιεύσουμε», να τις ερμηνεύσουμε κατά λεξει και, να σας τις παρουσιάσουμε, για να δείτε ιδίοις όμμασι το μέγεθος της πανδημίας που πλάκωσε στα παράλια της Πελοποννήσου στο πρώτο τρίμηνο της διακυβέρνησης του Καποδίστρια, καθώς και τα μέτρα που έλαβε ο ίδιος ο Καποδίστριας. Οι επιστολές ανέφεραν τα παρακάτω!
Α:-Προς τους κυρίους προκρίτους της Νήσου Ύδρας:
Η επιστολή του Σπυρ. Καλογερόπουλου προς του πρόκριτους της Υδρας:
«Διατεταγμένος παρά της αυτού Εξοχότητος του Κυβερνήτη της Ελλάδος να έλθω ενταύθα προς εξακρίβωσιντου δυστυχούς σεμβεβηκότος, το οποίον ηκολούθησεν εις τον Ναύκληρον της από Μοθωνοκορώνης ελθούσης Γολέτας Αφροδίτης με τους αιχμαλώτους, και ακολούθως εις τον τούτου εξάδελφον, όστις έλαβε μετ΄ αυτού εις Πόρον κοινωνία, προσκαλέσας τους ενταύθα Ιατρούς έκαμα τας αναγκαίας εξετάσεις, από των οποίων τας μετ΄ ακριβείας και αληθείας περιστατικάς διηγήσεις γίνεται πασίδηλον, ότι η ασθένεια αυτών των δύο, ήτον ασθένεια πανώλη, και δεν μένει καμία αμφιβολία. Από το άλλο μέρος παρατηρών βλέπω η ευγενεία Σας, είναι πληροφορημένη εις τούτο, όθεν έλαβον την προσοχήν εις το να περιοριστώ το δεινόν τούτο και να προφυλαχθεί η Νήσος και από το να πάθει περισσότερον..
Αλλά δια να βαδίσσωμεν Κύριοι, ασφαλέστερον εις το σκοπούμενον, ως ευδεμονέστερον του τοιούτου πάθους, επειδη κατά την δυστυχίαν παρορήθεν τετράκις κατά διαφόρους εποχάς, εις τοιαύτην περίστασιν. Σας συμβουλεύω Κύριοι και Σας προσκαλώ δυνάμει της υπ. αριθ .1906 Διαταγής της αυτού Εξοχότητος να διορίση:
Α.-Πενταμελή Επιτροπή υπό το όνομα Υγειονομείο Ύδρας Β.-Να δώσητε εις αυτήν όλην την αναγκαία Εκτελεστικήν δύναμιν δια να λάβη όλα τα αυστηρά μέτρανα περιοριστεί το κακόν και να προφυλαχτεί η Νήσος.
Γ.-Από τα πέντε αυτά μέλη είναι αναγκαίον να είναι τα δυο ιατροί κύριοι Τρόνος και Ξάνθης τα δε άλλα τρία υποκείμενα άξια της εμπιστοσύνης Σας και όσον το δυνατόν δραστήρια. Αφού διορήσετε αυτήν την Επιτροπήν, εντός της ημέρας, θέλει ακολουθήσετε τας εσωκλείστους οδηγίας μέχρι νεωτέρας διαταγής της αυτού Εξοχότητος. Εν αυτώ να με πληροφορήσετε εγγράφως τον διορισμόν της και της έναρξης των χρεών της. Και εγώ να απέλθω εις Ναύπλιον δια να δώσω τας αναγκαίας πληροφορίας προς την Αυτού Εξοχότητα δια να λάβη γενικά μέτρα , δι όλην την Επικράτειαν, επειδή καθώς ηξεύρητε οι αιχμάλωτοι διεσπάρησαν κατά δυστυχίαν εις διάφορα μέρη. Είμαι εύελπις Κύριοι εις την επενετήν προθυμίαν Σας και εις την άοκνον προσοχήν Σας να ιδώ την προσέλευσίν μου τελειωμένην δια να απέλθω όπου το χρέος μου. Ο πολίτης
Αλλά δια να βαδίσσωμεν Κύριοι, ασφαλέστερον εις το σκοπούμενον, ως ευδεμονέστερον του τοιούτου πάθους, επειδη κατά την δυστυχίαν παρορήθεν τετράκις κατά διαφόρους εποχάς, εις τοιαύτην περίστασιν. Σας συμβουλεύω Κύριοι και Σας προσκαλώ δυνάμει της υπ. αριθ .1906 Διαταγής της αυτού Εξοχότητος να διορίση:
Α.-Πενταμελή Επιτροπή υπό το όνομα Υγειονομείο Ύδρας Β.-Να δώσητε εις αυτήν όλην την αναγκαία Εκτελεστικήν δύναμιν δια να λάβη όλα τα αυστηρά μέτρανα περιοριστεί το κακόν και να προφυλαχτεί η Νήσος.
Γ.-Από τα πέντε αυτά μέλη είναι αναγκαίον να είναι τα δυο ιατροί κύριοι Τρόνος και Ξάνθης τα δε άλλα τρία υποκείμενα άξια της εμπιστοσύνης Σας και όσον το δυνατόν δραστήρια. Αφού διορήσετε αυτήν την Επιτροπήν, εντός της ημέρας, θέλει ακολουθήσετε τας εσωκλείστους οδηγίας μέχρι νεωτέρας διαταγής της αυτού Εξοχότητος. Εν αυτώ να με πληροφορήσετε εγγράφως τον διορισμόν της και της έναρξης των χρεών της. Και εγώ να απέλθω εις Ναύπλιον δια να δώσω τας αναγκαίας πληροφορίας προς την Αυτού Εξοχότητα δια να λάβη γενικά μέτρα , δι όλην την Επικράτειαν, επειδή καθώς ηξεύρητε οι αιχμάλωτοι διεσπάρησαν κατά δυστυχίαν εις διάφορα μέρη. Είμαι εύελπις Κύριοι εις την επενετήν προθυμίαν Σας και εις την άοκνον προσοχήν Σας να ιδώ την προσέλευσίν μου τελειωμένην δια να απέλθω όπου το χρέος μου. Ο πολίτης
Εν Ύδρα τη 17 Απριλίου 1828- Σπυρίδων Καλογερόπουλος »
Β: Προς τον Εξοχώτατον Κυβερνήτην της Ελλάδος:
«Κατά την 16ην του τρέχοντος έλαβον την υπ. αριθ... διαταγήν της Υμετέρας Εξοχώτητος και ευθέως εξακολούθησα τα διαταττόμενα, το εσπέρας της αυτής έφθασα εις Ύδραν και χωρίς να λάβω την παραμικράν επικοινωνίαν έμεινα εις έναν οντά του υγειονομίου μ΄όλην την προφύλαξιν, το δε πλοίον άραξε σε ξεχωριστόν μέρος των άλλων, μη συγχωρών την παραμικράν επικοινωνίαν και εις αυτό. Την ακόλουθον εις τα 17 επροσκάλεσα τους ιατρούς Τρόνον, Ξάνθην, Τζιτζέλλην, και τον ιατρόν πορτόμερον Σπυράκην. Ο τελευταίος είχε επιδκεφτεί πρώτος την ασθένειαν του Ναυκλήρου της από Μοθοκόρωνα ελθούσης Γολέτας Αφροδίτης Αλεξανδρή Μιχαλάκη Κιωσέ, όστις ερωτηθείς παρ΄ εμού είπε τα ακόλουθα:
Ότι ο Ναύκληρος ήρθε υγιής από Αίγιναν εις Πόρον και την προπερασμένην Κυριακήν 8 του ενεστώτος έφαγεν αρκετόν κρέας, ήπιε και πολύ κρασί, ελούσθη την κεφαλήν και προς το εσπέρας ησθένησε με τα ακόλουθα συμπτώματα. Πυρετόν υπερβολικόν, κεφαλαλγία, αιμετόν, παραφροσύνην, και γλώσσαν μαύρην. Του έγινε μία φλεβοτομία και του εδόθη και Κρεμόρ- τάρταρον, την ακόλουθον εξακολουθούσεν τα αυτά συμπτώματα, εξύπνησεν και πόνος εις την αμασχάλην και πρήσμα ως ένα καρύδι, του έγινε και Δευτέρα φλεβοτομία και Τρίτη. Την δε Τρίτη ημέρα επροσκαλέσθη και ο ιατρός Ξάνθης, εις τον οποίον ο πάσχων ομολόγησεν ότι εις Μοθοκόρωνα ενώθη με τους Τούρκους και έφαγε μαζί τους. Εκείνην την ημέραν έδοσεν η ασθένεια σημεία καλητερεύσεως και άρχισεν εις όλον το σώμα γενικός ιδρώτας, πλην μετ΄ ολίγας ώρας ετελεύτησεν. Ερωτηθέντες οι ιατροί ποίον σημείον επαρατήρησαν μετά τον θάνατόν του εις το σώμα του, απεκρύθυσαν, μίαν ωχύμωσιν εις όλον το σώμα.
Ότι ο Ναύκληρος ήρθε υγιής από Αίγιναν εις Πόρον και την προπερασμένην Κυριακήν 8 του ενεστώτος έφαγεν αρκετόν κρέας, ήπιε και πολύ κρασί, ελούσθη την κεφαλήν και προς το εσπέρας ησθένησε με τα ακόλουθα συμπτώματα. Πυρετόν υπερβολικόν, κεφαλαλγία, αιμετόν, παραφροσύνην, και γλώσσαν μαύρην. Του έγινε μία φλεβοτομία και του εδόθη και Κρεμόρ- τάρταρον, την ακόλουθον εξακολουθούσεν τα αυτά συμπτώματα, εξύπνησεν και πόνος εις την αμασχάλην και πρήσμα ως ένα καρύδι, του έγινε και Δευτέρα φλεβοτομία και Τρίτη. Την δε Τρίτη ημέρα επροσκαλέσθη και ο ιατρός Ξάνθης, εις τον οποίον ο πάσχων ομολόγησεν ότι εις Μοθοκόρωνα ενώθη με τους Τούρκους και έφαγε μαζί τους. Εκείνην την ημέραν έδοσεν η ασθένεια σημεία καλητερεύσεως και άρχισεν εις όλον το σώμα γενικός ιδρώτας, πλην μετ΄ ολίγας ώρας ετελεύτησεν. Ερωτηθέντες οι ιατροί ποίον σημείον επαρατήρησαν μετά τον θάνατόν του εις το σώμα του, απεκρύθυσαν, μίαν ωχύμωσιν εις όλον το σώμα.
Μόλον τούτο ετάφη με προπομπή και ο κόσμος εσυναναστράφη πολύ. Ερωτηθέντες δε οι ίδιοι δια τον Νικολή Κιωσέ Υδραίον, απεκρίθησαν, ότι αυτός είναι εξάδελφος του Ναυκλήρου Αλεξανδρή. Ερωτηθέντες δε οι ίδιοι δια τον Νικολή Κιωσέ Υδραίον, απεκρίθησαν, ότι αυτός είναι εξάδελφος του Ναυκλήρου Αλεξανδρή. Ήτον εις τον Πόρον εις την δούλευσιν του της Επιτροπής των Ναυτικών και εκεί όταν επήγε ο εξάδελφός του συνεναστράφησαν, συνέφαγαν και εσυγκοιμήθησαν.
Την περασμένην Δευτέραν εις τας 9 του ενεστώτος ήλθεν εις Υδραν δια να αγοράση σχοινιά και αναχώρησεν πάλιν δια Πόρον, εις τον δρόμον πηγαινάμενος έως εις ταις Τζελεβίνας, εκεί ησθένησεν με καύσιν, πονοκέφαλον και εμετόν. Φθάσας εις Πόρον επήγεν άρρωστος εις το σπίτι του Σκούρτη, εκεί εκράχθη ο Δόκτωρ Γκοσέ (Louis-André Gosse) και τον εκουράρησε με μέθοδον αντιφλογιστικήν δια τρείς ημέρας.
Η δε μητέρα του μανθάνουσα την ασθένειάν του επήγε εις Πόρον και τον εσήκωσεν, φέρουσά τον εις Ύδραν. Εκεί εκράχθη ο ιατρός Ξάνθης και τον επισκέφθη, τον ηύρε με πολύν πυρετόν, φλόγωσιν εις το πρόσωπον και οφθαλμούς, με μικράν παραφροσύνην, αγριον βλέμμα, γλώσσαν ξηράν και μαύρην, του έκαμε άλλην φλεβοτομίαν και του έδωσεν Κρεμόρ –Τάρταρον με Ταμαρίντο. Την δευτέραν ημέραν εκράχθη και ο Δόκτωρ Τζιτζέλλης ηύρε τα αυτά συμπτώματα και επαρατήρησε και το μπομπόνι πρισμένον και με πόνους. ‘Ολην αυτήν την ημέραν ήτον εις την αυτήν κατάστασιν, προς το εσπέρας ο πυρετός επερίσευσε και η παραφροσύνη, ήλθεν η λιθαργία, αφωνία και η αθλία κατάστασις των συμπτωμάτων. Την Παρασκευήν ετελεύτησεν και όλον το σώμα του είχε μίαν αιχύμωσιν, εκράχθη και ο Νικόλαος Βυζάντιος και ως έμπειρος της πανώλης, είπεν, ότι ήτον πανώλη. Τον ενταφίασαν λοιπόν οι μόρτιδες, και άρχισαν να προφυλάττονται σφαλίζοντας και τας δύο οικογενείας των αποθανόντων. Εγραψα λοιπόν τότε πληροφορηθείς από τους προκρίτους της Υδρας, προσκαλών αυτούς να συστήσουν μία πενταμελή Επιτροπή υπό το όνομα Υγειονομείον της ύδρας, δίδων και τας οδηγίας μέχρι δευτέρας Διαταγής της Υψηλής Εξοχότητος ως φαίνονται εις τα εσώκλειστα ίσα. Αφού έλαβον την πρόσκλησίν μου μετά κοινήν συνέλευσιν την ακόλουθον μοι έδοσαν την προς την Υμετέραν Εξοχότητα έγγραφον αναφοράν των, και μοι υποσχέθησαν, ότι θέλουν εξακολουθεί τα χρέη αυτής της Επιτροπής οι ίδιοι, έως να ιδούν τι θέλει ακολουθήσει μετά ταύτα.
Αλλά προς το εσπέρας επληροφορήθην από την φαμελίαν του πρώτου αποθανόντος, ησθένησεν η μήτηρ αυτού και η αδελφή αυτού και διατάξας να τας ξεχωρίσουν των άλλων αναχώρησα εις τας τρείς της νυκτός. Το πρωί εξημερώθην εις τας Σπέτσας, όπου διέτριψα ολίγας ώρας χωρίς επικοινωνίαν και ερωτών επληροφορήθην ότι προ ημερών είχεν αποθάνη και εκεί αιφνηδίως μία από τας αιχμαλώτους, αλλά δεν απέρασεν ολίγην ώραν, και ιδού οι πρόκριτοι και με λέγουν οτι απέθανεν και η κόρη μιας Σπετζιώτισσας, η οποία δια φιλανθρωπίαν επεριποιήθη την αποθανούσαν αιχμάλωτον, και μάλιστα επιστάτησεν εις τον ενταφιασμόν της, ερωτήσας και τον εκεί Ιατρόν επληροφορήθην ότι δεν ήτον αθώα τα συμπτώματα της αποθανούσης, όθεν συμβουλεύσας τους προκρίτους τα δέοντα αναχώρησα και έφθασα ενταύθα.
Εξοχώτατε Κυβερνήτα εκ των όπισθεν ας πληροφορηθεί την κατάστασιν της υγείας των υπόπτων μερών, και όσων άλλων η κοινωνία των αιχμαλώτων ανακάτωσε και ας ληφθούν τα πλέον δραστήρια πεντήκοντα σωτήρια μέτρα, πολλώ μάλλον δια την ύδραν και τις Σπέτζαις, όπου η εσωτερική ανωμαλία κάμνει δυσκωλοτέραν την επιχείρησιν των αναγκαίων μέτρων.
Η δε μητέρα του μανθάνουσα την ασθένειάν του επήγε εις Πόρον και τον εσήκωσεν, φέρουσά τον εις Ύδραν. Εκεί εκράχθη ο ιατρός Ξάνθης και τον επισκέφθη, τον ηύρε με πολύν πυρετόν, φλόγωσιν εις το πρόσωπον και οφθαλμούς, με μικράν παραφροσύνην, αγριον βλέμμα, γλώσσαν ξηράν και μαύρην, του έκαμε άλλην φλεβοτομίαν και του έδωσεν Κρεμόρ –Τάρταρον με Ταμαρίντο. Την δευτέραν ημέραν εκράχθη και ο Δόκτωρ Τζιτζέλλης ηύρε τα αυτά συμπτώματα και επαρατήρησε και το μπομπόνι πρισμένον και με πόνους. ‘Ολην αυτήν την ημέραν ήτον εις την αυτήν κατάστασιν, προς το εσπέρας ο πυρετός επερίσευσε και η παραφροσύνη, ήλθεν η λιθαργία, αφωνία και η αθλία κατάστασις των συμπτωμάτων. Την Παρασκευήν ετελεύτησεν και όλον το σώμα του είχε μίαν αιχύμωσιν, εκράχθη και ο Νικόλαος Βυζάντιος και ως έμπειρος της πανώλης, είπεν, ότι ήτον πανώλη. Τον ενταφίασαν λοιπόν οι μόρτιδες, και άρχισαν να προφυλάττονται σφαλίζοντας και τας δύο οικογενείας των αποθανόντων. Εγραψα λοιπόν τότε πληροφορηθείς από τους προκρίτους της Υδρας, προσκαλών αυτούς να συστήσουν μία πενταμελή Επιτροπή υπό το όνομα Υγειονομείον της ύδρας, δίδων και τας οδηγίας μέχρι δευτέρας Διαταγής της Υψηλής Εξοχότητος ως φαίνονται εις τα εσώκλειστα ίσα. Αφού έλαβον την πρόσκλησίν μου μετά κοινήν συνέλευσιν την ακόλουθον μοι έδοσαν την προς την Υμετέραν Εξοχότητα έγγραφον αναφοράν των, και μοι υποσχέθησαν, ότι θέλουν εξακολουθεί τα χρέη αυτής της Επιτροπής οι ίδιοι, έως να ιδούν τι θέλει ακολουθήσει μετά ταύτα.
Αλλά προς το εσπέρας επληροφορήθην από την φαμελίαν του πρώτου αποθανόντος, ησθένησεν η μήτηρ αυτού και η αδελφή αυτού και διατάξας να τας ξεχωρίσουν των άλλων αναχώρησα εις τας τρείς της νυκτός. Το πρωί εξημερώθην εις τας Σπέτσας, όπου διέτριψα ολίγας ώρας χωρίς επικοινωνίαν και ερωτών επληροφορήθην ότι προ ημερών είχεν αποθάνη και εκεί αιφνηδίως μία από τας αιχμαλώτους, αλλά δεν απέρασεν ολίγην ώραν, και ιδού οι πρόκριτοι και με λέγουν οτι απέθανεν και η κόρη μιας Σπετζιώτισσας, η οποία δια φιλανθρωπίαν επεριποιήθη την αποθανούσαν αιχμάλωτον, και μάλιστα επιστάτησεν εις τον ενταφιασμόν της, ερωτήσας και τον εκεί Ιατρόν επληροφορήθην ότι δεν ήτον αθώα τα συμπτώματα της αποθανούσης, όθεν συμβουλεύσας τους προκρίτους τα δέοντα αναχώρησα και έφθασα ενταύθα.
Εξοχώτατε Κυβερνήτα εκ των όπισθεν ας πληροφορηθεί την κατάστασιν της υγείας των υπόπτων μερών, και όσων άλλων η κοινωνία των αιχμαλώτων ανακάτωσε και ας ληφθούν τα πλέον δραστήρια πεντήκοντα σωτήρια μέτρα, πολλώ μάλλον δια την ύδραν και τις Σπέτζαις, όπου η εσωτερική ανωμαλία κάμνει δυσκωλοτέραν την επιχείρησιν των αναγκαίων μέτρων.
20 Απριλίου 1828 Ναύπλιον- ο πολίτης Σ. Καλογερόπουλος»
Ταυτόχρονα, την ίδια ημέρα, λαμβάνοντας ο Καποδίστριας την γνωμάτευση του ιατρού Σπυρίδωνος Καλογερόπουλου, στέλνει αμέσως επιστολή προς τους προκρίτους της Ύδρας και των Σπετσών, με την οποία, τους αναφέρει ότι τους θέτει σε καραντίνα 40 ημερών. Ιδού και η περί ης ο λόγος επιστολή του Καποδίστρια:
«Αι δυσάρεσται πληροφορίαι τας οποίας Συμπερέψας ο Κύριος Σ. Καλογερόπουλος έδωκεν εις την Κυβέρνησιν περί των εις την νήσον σας και εις Υδραν ασθενειών, αι οποίαι καθ΄ όλα τα διδόμενα αποκαθίσταται εις άκρον ύποπτοι, αναγκάζοντας την Κυβέρνησιν να καθυποβάλη και στας δύο Νήσους υπό φύλαξιν (Quarantine) καραντίνα σαράντα ημερών. Και σκοπόν έχουσι την προφύλαξιν της υγείας τόσον αυτών όσον και των λοιπών μερών της Επικρατείας, εξέδωκεν το υπ. αριθ. 1906 Διάταγμα, δια του οποίου προσδιορίζονται όσα μέτρα επί του παρόντος έκρινε πρέπον να λάβη επί τούτου η Κυβέρνησις.
Ο Κύριος Αναστάσιος Λόντος διορίζεται Εκτακτος Εφορος της Υγείας εις τας δύο Νήσους και έχων συμπράκτορα ( βοηθό) τον Ιατρόν Νικόλαον Καλογερόπουλον απέλθετι αυτόθι και εις Υδραν προς εκτέλεσιν των όποιων έχουν οδηγιών. Σας προτρέπει λοιπόν Κύριοι και σας διατάττει η Κυβέρνησις να προσαρμοσθείτε καθ΄ όλην την ακρίβειαν και το πνεύμα των οδηγιών τούτων και ενεργούντων όσας άλλας ιδιαιτέρως λάβετε παρά του Εκτάκτου Εφόρου Υγείας της Υγείας να καταβάλετε όλα σας τα δυνατά εις την πραγματοποίησιν των σκοπών της Κυβερνήσεως, δια να προληφθεί το κακόν εις την πηγήν του, ενώ δεν ήθελε μείνει αμφιβολία περί του μολύσματος και ούτω να προφυλαχτεί και των Νήσων και των λοιπών μερών ο λαός από τας ολεθρίους του συνεπείας του. Η Κυβέρνησις επιστηρίζεται πολύ , εις την παρούσαν περίστασιν, εις τον ζήλον σας, εις την φρόνησίν και σταθερότητα του χαρακτήρος σας.
Ο Κύριος Αναστάσιος Λόντος διορίζεται Εκτακτος Εφορος της Υγείας εις τας δύο Νήσους και έχων συμπράκτορα ( βοηθό) τον Ιατρόν Νικόλαον Καλογερόπουλον απέλθετι αυτόθι και εις Υδραν προς εκτέλεσιν των όποιων έχουν οδηγιών. Σας προτρέπει λοιπόν Κύριοι και σας διατάττει η Κυβέρνησις να προσαρμοσθείτε καθ΄ όλην την ακρίβειαν και το πνεύμα των οδηγιών τούτων και ενεργούντων όσας άλλας ιδιαιτέρως λάβετε παρά του Εκτάκτου Εφόρου Υγείας της Υγείας να καταβάλετε όλα σας τα δυνατά εις την πραγματοποίησιν των σκοπών της Κυβερνήσεως, δια να προληφθεί το κακόν εις την πηγήν του, ενώ δεν ήθελε μείνει αμφιβολία περί του μολύσματος και ούτω να προφυλαχτεί και των Νήσων και των λοιπών μερών ο λαός από τας ολεθρίους του συνεπείας του. Η Κυβέρνησις επιστηρίζεται πολύ , εις την παρούσαν περίστασιν, εις τον ζήλον σας, εις την φρόνησίν και σταθερότητα του χαρακτήρος σας.
Εν Ναυπλίω τη 20 Απριλίου 1828
Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας
Ο Γραμματεύς της Επικρατείας Σπ. Τρικούπης»
Παράλληλα, έχοντας υπόψιν την αναφορά- γνωμάτεσυη του γιατρού Σπυρίδωνος Καλογερόπουλου που ήταν επίσης μέλος του Πανελλήνιου, αλλά και΄Εκτακτος Επιτροπος (Νομάρχης) της Ήλιδος, έλαβε μέτρα προς αποσώβηση της επιδημίας της πανώλης, εκδίδοντας το προαναφερθέν Διάταγμα (αριθ. 1906/1828) και διόρισε τον Αναστάσιο Λόντο, Γενικό Εφορο της Υγείας στα Νησιά Σπέτσες και Ύδρα και βοηθό αυτού, τον γιατρό Νικόλαο Καλογερόπουλο, αδελφό του Σπυρίδωνος που προείδαμε. Ενημερώνοντας Ο Καποδίστριας την Ναυτική Επιτροπή για τον Αναστάσιο Λόντο, τους αναφέρει σχετικά:
«Ο Κύριος Αναστάσιος Λόντος διορισθείς Εκτακτος Έφορος της Υγείας κατά τας Νήσους Υδραν και Σπέτσες, θέλει βάλει υπόψιν σας το ήδη εκδοθέν υπ΄ αριθ. 1906 Διάταγμα, εις το οποίο εκθέτονται τα μέτρα τα οποία η Κυβέρνησις έκρινε πρέπον να λάβει επί του παρόντος κατά συνέπειαν των οποίων έλαβε δυσαρέστων πληροφοριών περί των εις Ύδραν και Σπέτσες διατρεχουσών ασθενειών. Λαβόντος γνώσιν των μέτρων τούτων διορίζεσθε Κύριοι να ενεργήσετε όπου ενάγονται εις σας δια την προφύλαξιν της υγείας του τόπου και αμέσως να χορηγήσετε εις τον Κύριον Αναστάσιον Λόντον το αναγκαιούν μικρόν πολεμικόν πλοίον δια να διατελεί υπό τας διαταγάς του. Θέλετε δε ειδοποιήσει την κυβέρνηση περί της αναγκαίας δαπάνης αυτού του πλοίου, δια να διατάξει να δοθεί η επί τούτου αναγκαιούσα ποσότης. Υπό τον ζήλον σας, Κύριοι, απαιτείται η ακριβής και ταχεία εκτέλεσις των διαταττομένων
Τη 20 Απριλίου 1828 ο Κυβερνήτης
Εν Ναυπλίω Ιωάννης Καποδίστριας»
Ιδού και ο διορισμός του ιατρού, Νικολάου Καλογερόπουλου, ως βοηθός του Εφόρου Υγείας, Αναστασίου Λόντου, στα νησιά ΄Υδρα και Σπέτσες:
«Αι αναφοραί τας οποίας έκαναν εις την Κυβέρνησιν ο αυτάδελφός σου Κύριος Σ. Καλογερόπουλος, περί των εις Ύδραν και Σπέτσας ασθενειών, έδωκαν εις την Κυβέρνησιν τας πλέον μεγάλας υποψίας περί της φύσεως αυτών των ασθενειών. Εκρινε χρέος της να λάβει πάραυτα τα ανήκοντα μέτρα δια την προφύλαξιν της υγείας τόσον εις τα ύποπτα μέρη καθώς και εις τα γειτνιάζοντα και επί τούτου δια του υπ΄αριθ. 1906 Διατάγματος διορίζει ΄Εκτακτον Γενικόν Εφορον της Υγείας τον Αναστάσιον Λόντον και εσάς συμπράκτορα αυτού.
Ενί το Διάταγμα τούτο το οποίο φέρει ανά χείρας ο Κύριος Λόντος και εις τας ιδιαιτέρας του οδηγίας, εκθέτοντας τα οποία μέτρα έκρινε πρέπον η Κυβέρνησις να λάβει επί του παρόνος. Πεπεισμένος λοιπόν εις τον πατριωτισμόν σου και εις την εμπειρίαν της τέχνης σου, σε προσκαλέι η Κυβέρνησις, να μεταβείς εις Πόρον, άμα λάβεις την παρούσαν, όπου ενωθείς μετά του κ. Α. Λόντου απερχομένου ήδη εκείσε, θέλει λάβει γνώσιν των οποίων ούτος φέρει οδηγιών και συμορφούμενος με ταύτας θέλει συνοδεύσεις τον κ. Λόντον, δια να βάλετε εκ συμφώνου εις ενέργειαν τα διαταττόμενα.
Ενί το Διάταγμα τούτο το οποίο φέρει ανά χείρας ο Κύριος Λόντος και εις τας ιδιαιτέρας του οδηγίας, εκθέτοντας τα οποία μέτρα έκρινε πρέπον η Κυβέρνησις να λάβει επί του παρόνος. Πεπεισμένος λοιπόν εις τον πατριωτισμόν σου και εις την εμπειρίαν της τέχνης σου, σε προσκαλέι η Κυβέρνησις, να μεταβείς εις Πόρον, άμα λάβεις την παρούσαν, όπου ενωθείς μετά του κ. Α. Λόντου απερχομένου ήδη εκείσε, θέλει λάβει γνώσιν των οποίων ούτος φέρει οδηγιών και συμορφούμενος με ταύτας θέλει συνοδεύσεις τον κ. Λόντον, δια να βάλετε εκ συμφώνου εις ενέργειαν τα διαταττόμενα.
Η Κυβέρνησις ελπίζει, ότι θέλει λάβει εις ταύτην την περίστασιν νέα δείγματα των ευγενών αισθημάτων σου και του υπέρ πατρίδος ζήλον σου.
Εν Ναυπλίω τη 20 Απριλίου 1828
Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας
ο Γραμματέας της Επικρατείας, Σπ. Τρικούπης»
Ετσι ο Καποδίστριας αποφάσισε να λάβει αυστηρά μέτρα προφύλαξης, τόσο για τα προαναφερθέντα νησιά, όσο και για τις άλλες επαρχίες της Επικράτειας, μέτρα που διήρκησαν ως και τον Σεπτέμβριο του 1828 (ΓΕΝΙΚΗ. φ. 66/8-9-1828) δηλαδή περίπου έξι μήνες, ώστε να αποσωβηστούν οι ολέθριες συνέπειες και τα θύματα, εάν οι ασθένειες αυτές ήταν επιδημικές, αναφέρεται στον τύπο της εποχής (ΓΕΝΙΚΗ /φ.29/25-4-1828, φ.7/1829).
Γιαυτό στις 20 Απριλίου 1828, ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας διέταξε:
Α.-Τα νησιά Σπέτσες και Ύδρα να υποβληθούν σε 40ήμερο καραντίνα
Β.-Ο Αναστάσιος Λόντος διορίστηκε Γενικός Έφορος της Υγείας στα νησιά Ύδρα και Σπέτσες, σύμφωνα με το Διάταγμα 1906/20 Απρ.1828, ενισχυόμενος σε πρώτη φάση με 100 τάλλαρα δίστηλα, για τα πρώτα έξοδα της υγειονομικής αποστολής, αλλά και με πλοίο και με ναύτες, σύμφωνα με την διαταγή του Τρικούπη «εντέλεστε να διευκοληνθείτε να λάβετε το πλοίον σε εκτέλεσιν των οποίων σε έδωκεν ο Κυβερνήτης διαταγών, εις Πόρον, έχεις την άδειαν και διαταγήν του Εξοχοτάτου Κυβερνήτου, να το προμηθεύσεις ο ίδιος και εις Αίγιναν, και αν, εις περισοτέραν ενέργειαν των υγειονομικών μέτρων, στοχασθεί ότι σε χρειάζονται και τινάς άνθρωποι επί του πλοίου της εμπιστοσύνης σου, σε δίδετε η άδεια να τους έχεις και αυτούς. Ιδού και η διαταγή εκατό ταλλάρων εις εξοικονόμησιν των εξόδων σου των οποίων θέλει παρουσιάσεις εν καιρώ ακριβή λογαριασμό » [Γεν. Γραμ.φ. 56].
{Ο Αναστάσιος Λόντος, γεννήθηκε στο Αίγιο το 1791 και ήταν γόνος της ισχυρής οικογένειας προεστών - κοτζαμπάσηδων της Αιγιαλείας. Σπούδασε ιατρική στην Πίζα. Με την επανάσταση του ΄21 επέστρεψε στην Ελλάδα. Εκλέχτηκε πληρεξούσιος βουλευτής της Βοστίτσας το 1823 και πήρε μέρος στις περισσότερες Εθνοσυνελεύσεις. Επί Καποδίστρια διετέλεσε Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) Βορείων Σποράδων και Γενικός Έφορος Υγείας Δυτ. Σποράδων, αλλά τελικά προσχώρησε στις αντικυβερνητικές αντιπολιτευόμενες δυνάμεις. Διορίστηκε το 1835 -1837 Δήμαρχος Αιγίου. Το 1850 εκλέγεται βουλευτής Αιγιαλείας και το 1853 Γερουσιαστής. Το 1855 διετέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης και το 1856 υπ. Εξωτερικών. Απεβίωσε το 1856 ενώ ήταν εν ενεργεία Γερουσιαστής. Ήταν αδερφός του Ανδρέα και του Λουκά Λόντου}
Γ.-Ο γιατρός Νικόλαος Καλογερόπουλος (αδελφός του Σπυρίδωνος) διορίστηκε βοηθός του Γενικού Εφόρου Υγείας
Δ.-Η εις τον Πόρο Επιτροπή των Ναυτικών θέλει παραδώσει αμέσως στον Γενικό Έφορο ένα μικρό πολεμικό πλοίο υπό τις διαταγές του για περιπολίες
Ε.-Ο Γενικός Έφορος επισκεπτόμενος να νησιά Υδρα και Σπέτσες, θέλει εκτελεί τις οδηγίες που έχει από την κυβέρνηση, αλλά και να δίνει και λόγο στην κυβέρνηση περί της υγείας των κατοίκων των νήσων ει δυνατόν σε καθημερινή βάση.
Ζ.-Εγκατέστησε Έκτακτες Επιτροπές Υγείας επιπρόσθετα στην Αίγινα, στον Πόρο και στο Ναύπλιο, αποτελούμενες από τρια μέλη εκ των οποίων το ένα ήταν απαραιτήτως γιατρός. Η Επιτροπή στην Αίγινα διορίστηκε από το Τμήμα Εσωτερικών του Πανελληνίου (πρόεδρος ο Ανδρέας Ζαίμης), στον Πόρο από την Ναυτική Επιτροπή (Εμμαν. Τομπάζης) και στο Ναύπλιο από τον Έκτακτο Επίτροπο (Νομάρχη) της Αργολίδος (Νικόλαος Καλέργης).
Οι Επιτροπές αυτές σκοπό είχαν να επαγρυπνούν για την υγεία των κατοίκων και να δίνουν πληροφορίες για τις ασθένειες που ήθελε υπάρχουν στον κόσμο, για τον οποίο πρέπει να επαγρυπνούν, ανέφερε ο Καποδίστριας στην διαταγή του. Παράλληλα είχαν χρέος να ειδοποιούν καθημερινά την τοπική διοίκηση (δημογεροντία- επιτροπή υγείας) για την φύση των ασθενειών, οι οποίες απαιτούν προφυλάξεις και φροντίδα ιδιατέρα εκ μέρους της Κυβέρνησης. Οι Επιτροπές αυτές επαγρυπνούσαν με όλη την ακρίβεια στα Υγειονομεία κάθε λιμανιού στα προαναφερθέντα μέρη.
Η.-Έδωσε εντολή στον συνταγματάρχη Κάρολο Φαβιέρο, να οργανώσει γύρω από τα νησιά -Σπέτσες και Ύδρα μια θαλάσσια υγειονομική αλυσίδα, με μια γολέτα και πέντε ένοπλες βάρκες. Δηλαδή κανονικός ναυτικός αποκλεισμός. Παράλληλα έστειλε ειδικούς απεσταλμένους σε όλες τις επαρχίες και όλα τα νησιά, ενημερώνοντας τις τοπικές διοικήσεις για τα μέτρα που ελήφθησαν και παρέχοντας αναλυτικές οδηγίες για τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν σε τοπικό επίπεδο.
Θ.-Διόρισε Έκτακτους Επιτρόπους (Νομάρχες) στην Πελοπόννησο και τους ζήτησε να αναχωρήσουν αυθημερόν για τις επαρχίες τους.
Ι.-Εξέδωσε διάγγελμα στο οποίο τόνιζε ότι ο καλύτερος τρόπος για να εκπληρώσει το καθήκον του είναι να επισκεφτεί ο ίδιος τους τόπους που έχουν πληγεί και να λάβει αυστηρά μέτρα για να προφυλάξει από την επιδημία την υπόλοιπη Ελλάδα και ζήτησε από τους Υδραίους και Σπετσιώτες: Να απομακρυνθούν από τον κοινωνικό ιστό των κωμοπόλεων αυτών και να μπουν σε καθαρτήριο οι οικογένειες όσων είχαν νοσήσει.
Διέταξε να οριστούν συγκεκριμένοι "μόρτηδες" που θα θάβουν τους νεκρούς από τη νόσο και θα απολυμαίνουν τα σπίτια τους και θα καθαρίζουν τις πόλεις και φυσικά με το αζημείωτο… (Μόρτης = αυτός που είχε προσβληθεί από πανώλη ή άλλες επιδημίες, δεν απεβίωσε, έπαθε με λίγα λόγια ανοσία και, μπορούσε άνετα να θάβει νεκρούς, να καθαρίζει μολυσμένους χώρους και σπίτια κλπ. Αργότερα οι Μόρτηδες δημιούργησαν «συντεχνία» καθότι εμφανίστηκαν και μετέπειτα επιδημίες π.χ. χολέρα 1836, 1845, 1854, 1893, φυματίωση αρχές και μέσα του 20ου αιώνα κλπ. Εξελίχτηκε σε επικερδές επάγγελμα με αποκλειστικότητα τις ταφές των νεκρών κι όχι μόνον) .
Διέταξε να οριστούν συγκεκριμένοι "μόρτηδες" που θα θάβουν τους νεκρούς από τη νόσο και θα απολυμαίνουν τα σπίτια τους και θα καθαρίζουν τις πόλεις και φυσικά με το αζημείωτο… (Μόρτης = αυτός που είχε προσβληθεί από πανώλη ή άλλες επιδημίες, δεν απεβίωσε, έπαθε με λίγα λόγια ανοσία και, μπορούσε άνετα να θάβει νεκρούς, να καθαρίζει μολυσμένους χώρους και σπίτια κλπ. Αργότερα οι Μόρτηδες δημιούργησαν «συντεχνία» καθότι εμφανίστηκαν και μετέπειτα επιδημίες π.χ. χολέρα 1836, 1845, 1854, 1893, φυματίωση αρχές και μέσα του 20ου αιώνα κλπ. Εξελίχτηκε σε επικερδές επάγγελμα με αποκλειστικότητα τις ταφές των νεκρών κι όχι μόνον) .
Διέταξε ακόμη, να υπάρχει ισχυρή επαγρύπνηση στις επαφές των συγγενών των νοσούντων σε δημόσιους χώρους και να καίγονται απαραιτήτως τα ρούχα όσων είχαν πεθάνει από τη νόσο (φαινόμενο που μέχρι και των ημερών μας, ισχύει και στην επαρχία μας). Όσοι ήταν ύποπτοι ότι είχαν τη νόσο, αλλά δεν την είχαν εκδηλώσει, να μπαίνουν υποχρεωτικά σε καραντίνα για 50 ημέρες.
Έχων λοιπόν υπόψιν ο Καποδίστριας τις αναφορές του ιατρού Σπ. Καλογερόπουλου, ο οποίος όπως προείπαμε είχε διορισθεί επικεφαλής στην Έκτακτο αποστολή για την πανώλη στις νήσους Σπέτσες και Ύδρα, αποφάσισε και διέταξε σύμφωνα με την υπ. αριθ. 1906/1828 εγκύκλιο του, τα παρακάτω αναφερόμενα στην εφημερίδα Γενική:
Οι πρόκριτοι της Ύδρας, αμέσως συμμορφώθηκαν με τις υποδείξεις της Κυβέρνησης στέλνοντας μάλιστα και ευχαριστήρια επιστολή στον Κυβερνήτη για τη βοήθεια, όμως παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις τους, τα κρούσματα της επιδημίας αυξάνονταν τόσο στην Ύδρα, όσον και στις Σπέτσες και τα γύρω νησιά.
Ο Καποδίστριας παρακολουθούσε από κοντά το ζήτημα, καθώς η έξαρση της επιδημίας σε συνδυασμό με την φτώχεια και τη συνέχιση του πολέμου στην ανατολική, αλλά και στην Δυτική Ελλάδα (η Αιτωλοακαρνανία ελευθερώθηκε, πλήρως από τον Μάρτιο έως και Μάιο του 1829), θα επιβράδυναν αναντίρρητα τις προσπάθειες του για την ανόρθωση της Ελλάδας.
Για τον λόγο αυτό, μας αναφέρει ο τύπος εκείνης της εποχής, αλλά και το διαδίκτυο, ο Καποδίστριας έλαβε αυστηρότερα μέτρα , βάζοντας την Ύδρα και τις Σπέτσες σε καραντίνα ( Quarantine ) για 40 μέρες, με την αυστηρή διαταγή να μην βγαίνει ανεξέλεγκτα οτιδήποτε από τα νησιά που είχαν πληγεί , είτε προϊόν , είτε άνθρωπος. {εφημερίδα ΓΕΝΙΚΗ. φ. 1 έως 60/1828, ΕΘΝΟΣ.24-3-2020, lifo.gr, kapodistria.info
Και αμέσως μετά το διάγγελμά του, αναχώρησε ο Καποδίστριας για να επισκεφτεί τα δύο νησιά, χρησιμοποιώντας τη Ρωσική φρεγάτα «Ελένη». Επισκέφτηκε τις Σπέτσες, όπου συσκέφθηκε με τους δημογέροντες και τους τοπικούς γιατρούς. Διόρισε τον Ιωάννη Κωλέττη, Έκτακτο Επίτροπο της Υγείας για τις Σπέτσες. Τον εφοδίασε με στρατιωτικές δυνάμεις και αναλυτικές οδηγίες.
Ακολούθως πήγε στην Ύδρα, όπου συσκέφτηκε με τους προκρίτους εκεί και άκουσε τις αναφορές των γιατρών. Διαβεβαίωσε τους Υδραίους ότι θα τους δώσει το γληγορότερο, ό,τι βοήθεια ήταν αναγκαία, με κάθε μέσο.
Ο Κυβερνήτης επέστρεψε στην Αίγινα στις 29 Απριλίου 1828 αλλά παρέμεινε πάνω στη Ρωσική φρεγάτα. Από εκεί έστελνε εντολές στους Έκτακτους Επιτρόπους, στους διοικητές των επαρχιών και στις Δημογεροντίες. Αποβιβάστηκε δε στην Αίγινα την 1η Μαΐου 1828 και διέμενε στην αγροικία του Δημητρίου Βούλγαρη στον κόλπο της Περιβόλας, μια τοποθεσία με ιδιαίτερα υγιεινό κλίμα.
Την ίδια ημέρα έστειλε στις Σπέτσες και την Ύδρα δύο πλοία με τρόφιμα και χρήματα για να εξασφαλιστεί η διατροφή για τους κατοίκους των δύο νησιών. ΓΕΝΙΚΗ: φ.29/Τετάρτη, 25 Απρ.1828.
Ιδιαίτερα τα μέτρα που πήρε ο Καποδίστριας για τα νησιά Ύδρα και Σπέτσες , ήταν πρωτόγνωρα και πολύ αυστηρά, σύμφωνα με την ακόλουθη διακήρυξη, που υπογράφεται από τον Προσωρινό Διοικητή Αιγίνης, Ανδρέα Γιαννίτση, όπως π.χ :
1.-Απαγόρευε παντελώς την επικοινωνία των κατοίκων για σαράντα μέρες
2.-Έκλεισε τις Εκκλησίες, τα καφενεία, κάθε δημόσιο τόπο που συνέρχονταν ο λαός (πλήν τα μπακάλικα) έως νεωτέρας
3.-Φύλακες και Υγειονόμοι επιτηρούσαν με βάρδιες τις γειτονιές ανά 50 σπίτια
4.-Τα νομίσματα στα μπακάλικα να είναι μέσα σε αγγειά με ξύδι
5.-Το ψωμί να δίνεται κρύο κι όχι ζεστό
6.-Ουδείς έχει την άδεια να δίνει κατάλυμα σε αγνώριστον άνθρωπο
7.-Κάθε οικογένεια οφείλει να δίνει αμέσως είδηση στον Επίτροπο και το Υγειονομείο αν έχει ασθενή σπίτι της
8.-Όλοι οι γιατροί, χειρούργοι και φαρμακοποιοί υποχρεώνονταν να παρουσιαστούν στην Επιτροπή Υγείας δια να λάβουν τις απαραίτητες οδηγίες
9.-Απαγόρευσε στους ιερείς να εξομολογούν και κοινωνούν ή να κάμνουν καμίαν άλλην ιεροπραξίαν εις ασθενή ή θάπτους νεκρούς άνευ αδείας της Επιτροπής.
10.-Τα σπίτια που έχουν ασθενείς θέλουν εμβαίνουν σε φύλαξη (καραντίνα)
11.-Δημιούργησε κατά ξηρά και θάλασσα Υγειονομική φυλακή [οι της στεριάς συνίσταντο από στρατιωτικά τμήματα και αποσπάσματα, τα δε της θαλάσσης από δυο ένοπλα πλοιάρια στα οποία επέβαινε απαραιτήτως κι ένας Επίτροπος του Υγειονομικού] και κάνανε περιπολίες νυχθημερόν, αλλά και δίνονταν να πυροβολήσουν κάθε πλοίο που πλησίαζε την νύχτα.
12.-Κανένα πλοίο δεν μπορούσε να ψαρεύει, αν δεν είχε μέσα ένα φύλακα του Υγειονομικού και το διαβατήριόν του
13.-Τα πλοία που προσορμίζονταν στην Ύδρα και τις Σπέτσες, δεν άραζαν στους κεντρικούς λιμένας πριν εξετασθούν και λάβουν την άδεια από την Επιτροπή.
Μάλιστα στα μέτρα προβλέπονταν στους παραβάτες των πλοίων, ακόμη και κανιοβολισμός σύμφωνα με τον αυστηρό νόμο περί υγείας .
Διόρισε τον αδελφό του, Βιάρο Καποδίστρια, Έκτακτο Επίτροπο της Υγείας για την Ύδρα. Βλέπουμε ότι υπήρξε πλήρης κυβερνητική εγρήγορση, απ΄ την πλευρά του Κυβερνήτη Καποδίστρια, τοποθετώντας στον τομέα της Υγείας, δύο προβεβλημένα στελέχη, ήτοι τους: Ιωάννη Κωλέττη στις Σπέτσες και τον αδελφό του Βιάρο Καποδίστρια στην Ύδρα. Μάλιστα ο Βιάρος Καποδίστριας αυστηροποίησε την καραντίνα διορίζοντας επιστάτες επιφορτισμένους με το έργο να επισκέπτονται κάθε μέρα όλα τα σπίτια του νησιού ψάχνοντας για νέα κρούσματα, πράγμα που δυσαρέστησε τους Υδραίους, οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν στον Κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια και αυτός συνέστησε στον Βιάρο να είναι φιλικότερος με τους ντόπιους, να τους εξηγεί τους λόγους των αυστηρών μέτρων και, να τους υπενθυμίζει τις μεγάλες δαπάνες που κάνει η κυβέρνηση υπέρ αυτών σε εποχή πλήρους στενότητας χρημάτων για το κράτος.
Την ίδια ημέρα η κυβέρνηση έλαβε επιστολή των προκρίτων της Ύδρας σύμφωνα με την οποία από τις 23 Απριλίου 1828 και έπειτα κανένα νέο κρούσμα δεν εμφανίστηκε, κανείς ασθενής δεν πέθανε, επιβίωσαν όλοι όσοι νοσηλεύτηκαν σε καραντίνα. Τούτο επιβεβαιώνονταν και από τον Βιάρο Καποδίστρια που στις 4 Μαΐου 1828 επέστρεψε από την Ύδρα. Κανένα νέο κρούσμα, κανένας θάνατος στην Ύδρα από 23 Απριλίου μέχρι 3 Μαΐου 1828. Το ίδιο και στις Σπέτσες, σύμφωνα με από εκεί επιστολές του Ιωάννη Κωλέττη προς τον Ιωάννη Καποδίστρια .
Η Κυβέρνηση δεν εφησύχασε και αποφάσισε να διατηρήσει τα μέτρα προφύλαξης για αόριστο χρόνο, τηρώντας τα με μεγάλη αυστηρότητα, ιδιαίτερα στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ των δύο νησιών και της Πελοποννήσου.
Μεθώνη – Κορώνη Μεσσηνίας
Όμως η αρρώστια όπως προείπαμε έπληξε και τη Μεθώνη – Κορώνη και άλλα μέρη που βρίσκονταν ακόμα υπό αιγυπτιακό έλεγχο (όπως τη Γαστούνη Ηλείας). Στην Μεθώνη- Κορώνη, είχαν ληφθεί αυστηρά μέτρα φύλαξης για τον λοιμό και είχε οριστεί από τον Έκτακτο Επίτροπο Κάτω Μεσσηνίας Αντώνη Τζούνη (Γενική : φ.28/21-4-28 , Γεν. Γραμ. φ.154) Αστυνόμος ο Πέτρος Μαρκέζης και Υγειονομολιμενάρχης ο Δημήτριος Βοΐλας που ήταν επιφορτιζόμενος και με τους δασμούς είσπραξης. Φρούραρχος δε της περιοχής ορίστηκε ο ταγματάρχης Νικόλαος Σκαρβέλης. Άξια λόγου, για τις επικρατούσες συνθήκες στην περιοχή, είναι τα λόγια του Εκτάκτου Επιτρόπου, Αντώνη Τζούνη, όπως αυτά αναφέροντα σε επιστολή του προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια «εις τας πόλεις τούτου του Τμήματος, κρατουμένας προ χρόνων από τους Τούρκους, δεν υπάρχουν μήτε διατάξεις, μήτε έθιμα, αφορώντα την Αστυνομικήν και Υγειονομολιμεναρχικήν υπηρεσίαν. Θεωρώ απολύτως αναγκαίαν την εις Κορώνην σύστασιν Τακτικής Αστυνομίας..}.
Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν κρούσματα στην Σαλαμίνα, στα Μέγαρα, στον Πόρο, στην Νάξο και στην Χαλκίδα, τα οποία με αυστηρά μέτρα περιορίστηκαν αμέσως.
Συγκεκριμένα από την Νάξο, ο Έκτακτος Επίτροπος Κεντρικών Κυκλάδων, Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, σε επιστολή του προς τον Κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια , μεταξύ των άλλων, αναφέρει στις 31 Μαΐου /12 Ιουνίου 1828 από την Κομιακή της Νάξου, τα εξής { Γεν.Γραμ.φ.83}:
{Ο Ιάκωβος ή Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός: Ήταν Έλληνας λόγιος και πολιτικός της Βλαχίας, Μολδαβίας και της νεοσύστατης Ελλάδας. Γνωρίστηκε με τον Καποδίστρια, ο οποίος τον έφερε μαζί του στην Ελλάδα ως προσωπικό του σύμβουλο το 1828. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και Έκτακτος Επίτροπος Κεντρικών Κυκλάδων (Γενική. φ. 12/ 9-2-1829). Διαφώνησε όμως με Τον Καποδίστρια και αποσύρθηκε από τον δημόσιο βίο μένοντας στην Αίγινα. Μετά τον θάνατο του Καποδίστρια επανήλθε και ανέλαβε το Υπουργείο Εσωτερικών, Παιδείας και Εκκλησιαστικών και της Δικαιοσύνης, ενώ έγινε μέλος του Συμβουλίου Επικρατείας.
Στον Ρίζο Νερουλό οφείλεται ο πρώτος καταρτισμός της ανώτερης παιδείας, η ίδρυση του Πανεπιστημίου και η σύσταση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, της οποίας και διετέλεσε επί πολλά έτη πρόεδρος, όντας και ο πρώτος πρόεδρός με την ίδρυσή της το 1837. Επίσης, το 1836 συνέβαλε στην ίδρυση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Ήταν επίσης ένας από τους δέκα πρώτους Νομάρχες της Ελλάδας: Το 1833 διορίστηκε Νομάρχης Κυκλάδων (23-4- 1833). Τελικά διορίστηκε Πρέσβης της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη, όπου και πέθανε τον Δεκέμβριο του 1849.}
Στον Ρίζο Νερουλό οφείλεται ο πρώτος καταρτισμός της ανώτερης παιδείας, η ίδρυση του Πανεπιστημίου και η σύσταση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, της οποίας και διετέλεσε επί πολλά έτη πρόεδρος, όντας και ο πρώτος πρόεδρός με την ίδρυσή της το 1837. Επίσης, το 1836 συνέβαλε στην ίδρυση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Ήταν επίσης ένας από τους δέκα πρώτους Νομάρχες της Ελλάδας: Το 1833 διορίστηκε Νομάρχης Κυκλάδων (23-4- 1833). Τελικά διορίστηκε Πρέσβης της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη, όπου και πέθανε τον Δεκέμβριο του 1849.}
«Εξοχώτατε Κυβερνήτα
Ευοδωθείς συν Θεώ κατά της 2 του λήγοντος εις τον λιμένα της Νάξου, καθυπέβαλλα κατά χρέος αμέσως εμαυτόν τε και την συνοδίαν μου εις την αυστηρότητα των υγειονομικών κανόνων επί τρείς ημέρας, και την Τετάρτην περί το εσπέρας έλαβον επικοινωνίαν άμεσον. Εν τοσούτω την πρώτην ημέρα του φθασήματός μου τυπώσας δυο ίσας της προκηρύξεως της Σεβαστής Κυβερνήσεως και συντροφεύσας αυτά με δύο έγγραφα μου επίσημα κατά συνέπειαν των νοημάτων της προκηρύξεως, εδημοσίευσα δια των Δημογερόντων, το μεν εις την πόλιν, το δε εις τα χωρία. Ταυτοχρόνως εφρόντισα περί του Υγειονομικού μέρους της Δημοσίου υπηρεσίας και όχι μόνον, διέταξα εντόνως τον Λιμενάρχην εν ταυτώ και Υγειονόμον τα προς την διατήρησιν της υγείας μέτρα κατά τον λιμένα της πόλεως, αλλ΄ επειδή πλοία τινα συχνάκις προσορμίζονται εις τα παραθαλάσσια τα πλησίον χωρίων τινών, διώρισα τρεις στρατιώτες υπό την οδηγίαν των προσηκόντων Δημογερόντων δια να εμποδίζωσι πάσαν επικοινωνίαν των ναυτών και των επιβατών με τους κατοίκους των χωρίων, και να διευθύνει τα τοιαύτα πλοία προς τον λιμένα της πόλεως, όπου να θεωρούνται και να εξετάζονται τα διαβατήριά των. Δεν έλειψα κατά χρέος να απαγορεύσω εγγράφως, και δημοσίως την οπλοφορίαν εκτός των στρατιωτών της Φρουράς τόσον εις την πόλιν, όσον και εις τα χωρία. Τους μετακαλεσάμενους τους εν τη πόλει επισημοτέρους των Κρητών τους εζήτησα ενειδότως δια την κοινήν ευταξίαν και ασφάλειαν να γενώσιν εγγυηταί συναλλήλων, εις ω και υπήκουσαν, ολίγοι εκτός του παρόν παροικούντες εις την Νάξον.
Την 26η του λήγοντος αφού πρώτον διώρισα εις τα επισημότερα νησία του Τμήματος ανά έν Αστυνόμον και εγχειρίσας ενί εκάστω ανά έν ίσον της προξηρύξεως της Σεβαστής Κυβερνήσεως , έγραψα προς τους προσήκοντας Δημογέροντας περί των καθηκόντων αυτοίς, και εξαιρέτως περί των υγειονομικών μέτρων, άφησα ένα των τριών Δημογερόντων των πόλεων εις την πόλιν δια να επιστατή εις το αστυνομικόν και υγειονομικόν και λιμεναρχικόν μέρος της Διοικήσεως και παραλαβών τους δύο ετέρους, ομού και τους δύο Γενικούς Δημογέροντες των χωρίων μετά του Δημοσίου Νοταρίου των (συμβολαιογράφος -ειρηνοδίκης- δικαστικός) εκίνησα συνοδευμένος με στρατιώτας τρείς, τον πρώτον Γραμματέα (Δημήτριος Φιλάρετος) και τον Πρωτοκολιστήν (Αντώνιος Κυριακίδης) , δια να περιέλθω έν προς έν όλα τα χωρία………………
Και συνεχίζει ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, στην τετρασέλιδη επιστολή του προς τον Καποδίστρια, να αναφέρει την κατάσταση που επικρατούσε πριν στην Νάξο, τα έντονα φαινόμενα των ζωοκλοπών και τις πειρατείες που μάστιζαν γενικότερα τις Κυκλάδες νήσους. Ιδού τι ανέφερε προς τον Καποδίστρια για τις προηγούμενες διοικήσεις , τις κλεψιές και τις πειρατίες:
«Το πρίν οι Έπαρχοι και αι στελόμεναι Επιτροπαί περιερχόμενοι τα χωρία, συμπεριλάμβανον εξήντα και ογδοήντα στρατιώτας εκτός της πολυαρύθμου αλλης των συνοδείας. Αυτοί όλοι ήσαν εις βάρος των ταλαιπώρων χωρικών, ώστε ός αεξόδευον δια την τροφήν τόσων ψωμοφάγων και αρνοφάγων, των οποίων οι σταθμοδόται και φροντισταί εγέμιζον συγχρόνως και το πουγκί των και την κοιλίαν των, δεν ισορροπούσαν με τα καλά της ευνομίας την οποίαν και αυτήν υπέσχοντο ως αγαθός Διοικητής μέχρι χειλέων. Κρίνας επιζημιώτατον.
Στις αρχές Αυγούστου ο Κυβερνήτης ανακοίνωσε την άρση των μέτρων και πέρασε το Ψήφισμα 15 το οποίο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και εντυπωσιακά αναλυτικό. Είναι ένα από τα σημαντικότερα κείμενα στην ελληνική (και την ευρωπαϊκή) ιστορία της δημόσιας υγείας (ΓΕΝΙΚΗ: φ.56 / Σάββατο 4-8-1828).
Άργος - Ναύπλιο
Στις 23 Απριλίου 1828 ο Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) Αργολίδος, Νικόλαος Υγειονολιμενεαρχικήν υπηρεσίαν . Θεωρώ απολύτως αναγκαίαν την εις Κορώνην σύστασιν Τακτικής Αστυνομίας και δι΄ αλλους λόγους…». {Γεν. Γραμ. φ. 154 Καλλέργης, σε επιστολή του απευθυνόμενη προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, τον ενημερώνει για την επικρατούσα κατάσταση στην Αργολίδα ( Άργος-Ναύπλιο), περιγράφοντας την κατάσταση, λεπτομερώς, ως εξής:
«Η πόλις του Ναυπλίου χαίρει άκραν υγείαν, αφ΄ ης ώρας αναχωρήσετε εντεύθεν η Εξοχότης Σας, δεν συνέβη κανέν περιστατικόν μέχρι τούδε (ώρα 5μ.μ) το οποίον ημπορούσε να δώση παραμικράν υποψίαν. Συμφώνως μετά του κυρίου Βούλγαρη, εθεωρήθη σήμερον ως αναγκαίον, να χαλασθώσι, όλαι αι κατά τον λιμένα της πόλεως περί τον Ναόν Αγίου Νικολάου καλύβαι, δια να έχει πλειοτέραν ευρυχωρίαν το Υγειονομείον και ούτω να εκπληροί με περισσότέραν ευκολίαν τα χρέη του. Ενεργείται λοιπόν τούτο με ταχύτητα .
Η από την πόλιν του Ναυπλίου έξοδος των από καλύβας πτωχών οικογενειών, δια τας οποίας με αφήσατε προσδιορισμένην ποσότητα χρημάτων, εθεωρήθη ως δύσκολη και βιαία. Αντί του μέτρου εκείνου το οποίον έμελλε να ληφθεί δια την υπόθεσιν ταύτην, εστοχάσθην ως εύκολον, συμφώνως μετά του κυρίου Βούλγαρη, να κατασκευασθώσι προηγουμένως έξω της πόλεως καλύβαι μ΄ οσην απαιτεί η περίστασις οικονομία, και ούτω χωρίς προφάσεις, ημπορεί ευκολότερον να ενεργηθή η τοιαύτη έξοδος. Οθεν διέταξα και άρχισαν να κατασκευάζονται σπουδαίως καλύβαι δια επιστασίας δια επιστασίας του κ. Βούλγαρη. Τα δε έξοδα θέλουν γίνει αφ΄ όσα δια αυτήν την υπόθεσιν μ΄ αφήσατε χρήματα.
Το επιθαλάσσιον του Ναυπλίου Φρούριον (Μπούρτζι) ακυρώνεται δια να χρησιμεύση ως Καθαρτήριον των από ύποπτα μέρη ερχομένων. Επ΄ αυτώ τούτω εδιορίσθη επιστάτης, δια να μένει εκεί φυλάττων, όστις και εσυμφωνήθη προς διακόσια γρόσια τον μήνα μισθόν. Το Άργος χαίρει άκραν και ολίγοι θάνατοι, όσοι κατ΄ αυτάς ηκολούθησαν εκεί δεν προήλθον ειμί από άλλας τινάς φυσικάς αιτίας . Ως επιβεβαιώθει τούτο και από τας δοθείσας μαρτυρίας των ιατρών.
Εις το Καλαμάκι απέβησαν αρκεταί οικογένειαι της Νήσου Ύδρας. Αμα έλαβον την είδησιν ταύτην, έπεμψα πάραυτα (σήμερον το πρωί) μ΄ επίτηδες πεζόν Διαταγήν προς την υπάρχουσα Δημογεροντίαν της Κορίνθου δια να λάβη μέτρα δραστήρια και προφυλακτικά, να τας περιορίση, και να προσέξη μη γίνει η παραμικρά με τους κατοίκους επικοινωνία.
Το αυτό έπραξα και δια τας επαρχίας Άργους και Κάτω Ναχαγιέ, ώστε να είναι πανταχού η ανήκουσα προσοχή. Ταύτα επί του παρόντος αναγγέλλω εις την Εξοχότητά Σας. Ακολούθως δε θέλω αναφέρει έτι άλλο στοχασθώ αναγκαίον.
Διό και μένω με Σέβας βαθύ. Τη 23 Απριλίου 1828 εν Ναυπλίω
ο Έκτακτος Επίτροπος (Τ.Σ) Νικόλαος Καλλέργης» [Γεν.Γραμ. φ.57]
Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που έκανε ο Έκτακτος Επίτροπος (Νομάρχης) Αργολίδος, Νικόλαος Καλλέργης, για την αυστηρή τήρηση των μέτρων προφύλαξης, λόγω της πανώλης που ενέσκηψε και στην Αργολίδα, υπήρχαν και αρκετοί πολίτες που δεν πειθαρχούσαν στα μέτρα της κυβέρνησης. Και μάλιστα κάποιοι ήταν και αξιωματούχοι, όπως ο στρατηγός Δημήτρης Τσόκρης, για τον οποίον ο Νομάρχης Αργολίδος, μας αναφέρει {Γεν. Γραμ. φ. 83} σε σχετική προς το Τσόγκρη επιστολή που του απηύθυνε τα ακόλουθα:
Τη 13 Ιουνίου 1828 Ναύπλιον
Ο Έκτακτος Επίτροπος (Τ.Σ) Νικόλαος Καλλέργης»
Τα διαμειφθέντα ως άνω εκ μέρους του Νομάρχη Αργολίδος για την συμπεριφορά του στρατηγού Δημήτρη Τσόκρη μας τα επιβεβαιώνει και ο υγειονομικός επιστάτης στο Ναύπλιο, Ιωάννης Παπουτσής, σε αντίστοιχη προς τον Νομάρχη Αργολίδος, επιστολής του. [Γεν. Γραμ .φ. 83]
«Κατά την διαταγήν του Εκτάκτου Εφόρου της υγείας της Αργολίδος εδιωρίσθην δια να έρθω εις το Κεφαλάρι να θεωρήσω όπου εκεί έφθασαν 24 Τούρκοι μποσινάκοι οι οποίοι είχαν αναχωρήσει από το Φρούριο της Κορώνης, οι οποίοι λείπουν έως σήμερον ημέρες 30, οι οποίοι επεριφερόντανε εις την Φουρτζέρα εις Μεσσηνία και Καρύταινα, οι οποίοι είχαν λάβουν από τον Διοικητήν Εκτακτον Επίτροπον Μάνης δυο γράμματα, ένα προς τον Κυβερνήτην και το άλλο προς την Ευγένειάν Σας….. Φθάνοντας εις τον τόπον Κεφαλάρι και αυτοί οι Τούρκοι πριν φθάσει η είδησις του εις τον Εκτακτον Έφορον της Αργολίδος, εδόθη η είδησις του στρατηγού Τσόκρη, και επήγε εις τον τόπον οπού ήτον οι Τούρκοι, και επικοινώνησε με αυτουνούς και τους επήρε τα Γράμματα και άνοιξε και τα εδιάβασε………….. Ημείς εις την πόλιν του Άργους Σας βεβαιώνω ότι μόνον και να πάμε εις τ΄ Αλώνια οπού εκεί καθίσαμε με τον κ. Περούκα μία ώρα, να ησυχάσωμεν. Όλην την ημέραν εις το ποδάρι να περιφερόμαστε εις τα παζαρέτα (παζάρια) και εις τα οσπίτια τα Μολυσμένα ακαταπαύστως. Ελπίζομεν όμως με την προφύλαξιν οπού κάνομεν να απαντήσωμεν το πράγμα ογλήγωρα. Παρακαλώ να λάβω την τιμήν να έχω απάντησίν σας, περικλείω το έσωθεν από τον Κύριον Έφορον της Υγείας Αργολίδος , μένω με όλον το Σέβας.
11 Ιουνίου 1828 Αργολίδος - ο δούλος σας, Ιωάννης Παπουτσής».
Και στις 13 Ιουνίου ο Έκτακτος Επίτροπος Αργολίδος, Νικόλαος Καλλέργης, ενημερώνει προσωπικά τον κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια για τα συμβάντα στο Κεφαλάρι Αργολίδος , σε ό,τι αφορά τον Τσόκρη και την μολυσματική κατάσταση στα χωρια της Αργολίδος {Γεν. Γραμ .φ. 83}:
«…ο Κύριος Δημήτριος Τσόκρης, φαίνεται ότι παραβίασε τας Υγειονομικάς διατάξεις, επικοινωνήσας εις το Κεφαλάρι του Άργους με εικοσιτέσσερες αυτομόλους Τούρκους τους οποίους διευθύνει ο Γενναίος Κολοκοτρώνης προς την Κυβέρνησιν………
….Εις τοιαύτην περίστασιν εχρεώστουν να λάβω κατ΄ αυτού τα πλέον αυστηρά μέτρα, αλλ΄ αι υγειονομικαί προφυλάξεις μ΄ εμπόδισαν, και επεριορίσθην να του διευθύνω μιανα αρκετά αυστηράν διαταγήν της οποίας εγκλείω αντίγραφον. Το Μόλυσμα εις την πόλιν του Άργους φαίνεται ότι δεν έλαβε καμίαν πρόοδον, περιορίζεται ακόμη εις τας πρώτας Μολυσμένας οικογενείας και εως αύριον θέλει διευθύνει προς την υμετέραν Εξοχότητα ακριβεστέρας πληροφορίας δηλαδή πόσα ακίνητα εμολύνθησαν, πόσοι έως τώρα απόθανον και ποίοι είναι ασθενείς.
Το αυτώ έπραξα σήμερον δια το χωρίον Χέλι, Ληγουριόν, Μέρμπαγκα, και δια τας έξω της Πύλης της ξηράς Καλύβας, καθώς παρατηρείται εις τον επισυναπτόμενον κατάλογον. Ευχαρίστως Σας αναφέρω ότι το χωρίον Χέλι, κατά τας αναφοράς του εκεί επιστάτη της Υγείας εκαθαρίσθη και εσυγχώρησε την ελευθέραν επικοινωνίαν μεταξύ των καθαρισθέντων πολιτών , οίτινες προσέχουν ήδη από λοιπά μέρη της Επικρατείας.Το αυτώ ελπίζω και επιθυμώ και σας αναγγέλλω και δια τα λοιπά Μολυσμένα μέρη τούτου του τμήματος οσονούπω. Μένω με το προσήκον Σέβας Τη 13 Ιουνίου 1828 Ναύπλιον
….Εις τοιαύτην περίστασιν εχρεώστουν να λάβω κατ΄ αυτού τα πλέον αυστηρά μέτρα, αλλ΄ αι υγειονομικαί προφυλάξεις μ΄ εμπόδισαν, και επεριορίσθην να του διευθύνω μιανα αρκετά αυστηράν διαταγήν της οποίας εγκλείω αντίγραφον. Το Μόλυσμα εις την πόλιν του Άργους φαίνεται ότι δεν έλαβε καμίαν πρόοδον, περιορίζεται ακόμη εις τας πρώτας Μολυσμένας οικογενείας και εως αύριον θέλει διευθύνει προς την υμετέραν Εξοχότητα ακριβεστέρας πληροφορίας δηλαδή πόσα ακίνητα εμολύνθησαν, πόσοι έως τώρα απόθανον και ποίοι είναι ασθενείς.
Το αυτώ έπραξα σήμερον δια το χωρίον Χέλι, Ληγουριόν, Μέρμπαγκα, και δια τας έξω της Πύλης της ξηράς Καλύβας, καθώς παρατηρείται εις τον επισυναπτόμενον κατάλογον. Ευχαρίστως Σας αναφέρω ότι το χωρίον Χέλι, κατά τας αναφοράς του εκεί επιστάτη της Υγείας εκαθαρίσθη και εσυγχώρησε την ελευθέραν επικοινωνίαν μεταξύ των καθαρισθέντων πολιτών , οίτινες προσέχουν ήδη από λοιπά μέρη της Επικρατείας.Το αυτώ ελπίζω και επιθυμώ και σας αναγγέλλω και δια τα λοιπά Μολυσμένα μέρη τούτου του τμήματος οσονούπω. Μένω με το προσήκον Σέβας Τη 13 Ιουνίου 1828 Ναύπλιον
Ο κατά την Αργολίδα Έκτακτος Επίτροπος-(Τ.Σ) Νικόλαος Καλλέργης »
Επανεμφάνιση της επιδημίας στα Καλάβρυτα και οριστική καταπολέμησή της (Οκτώβριος - Νοέμβριος 1828). Η επιδημία υποχώρησε αισθητά τους καλοκαιρινούς μήνες, στις 22 Ιουλίου με επιστολή του στον Εϋνάρδο, ο Καποδίστριας ανήγγειλε ότι είχε σχεδόν εξαλειφθεί η επιδημία, ενώ τον Σεπτέμβριο δεν εμφανίστηκαν καθόλου νέα κρούσματα. Αυτό οδήγησε τις Αρχές και τους πολίτες να ελαττώσουν την επαγρύπνηση τους με αποτέλεσμα τη δραματική επανεμφάνιση της επιδημίας στα Καλάβρυτα και στα γύρω χωριά τον Οκτώβριο του 1828.
Η πιο σοβαρή αμέλεια των κατοίκων ήταν ότι δεν τηρούσαν τους αυστηρούς κανόνες υγιεινής καθώς και την ειδική διαδικασία καθαρισμού των ρούχων τους.
Η επιδημία μεταδόθηκε από το Διακοφτό και στο χωριό Βραχνί που είχε 700 κατοίκους πέθαναν 53 άτομα, ενώ στα Καλάβρυτα που είχαν 1000 κατοίκους πέθαναν 15.
Στα τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου 1828, όμως, η ασθένεια έπληξε και την Αχαΐα, ξεκινώντας από τα Καλάβρυτα, σύμφωνα με επιστολή του Έκτακτου Επιτρόπου Αχαΐας, Γεωργίου Μαυρομμάτη, ο οποίος ανέφερε στον Καποδίστρια με επιστολή του μηνολογουμένη στις 12 Ιουνίου 1828, τα παρακάτω :
«Εις το χωρίον Βραχνί όπου ανεφάνη η νόσος της οποίας προ των ημερών ανέφερα προς την εξοχότητά Σας. Μετά τας υγειονομικάς προφυλάξεις όσες ελήφθησαν καμίαν πρόοδον το κακόν δεν έκαμεν, ούτε άλλος κανείς εμολύνθη, απέθανον μόνον δύο εκ των ήδη ασθενούντων...» Και σε άλλη επιστολή του με ίδια ημερομηνία , ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, αναφέρει στον Ιω. Καποδίστρια μεταξύ των άλλων «…και ο ίδιος εγώ δε, να μεταβώ εις Βοστίτσαν (Αίγιο) δια να ευρίσκομαι πλησιέστερον. Αν και η υποψία της πανώλης, περί της οποίας προ ολίγων ημερών ανέφερον εις την εξοχότητά Σας, δεν με εσυγχώρει να μεταβώ αμέσως εις Βοστίτσαν. Εκρίθη όμως αναγκαίον ν΄ αφήσω Επιστάτην εις τας περί το μολυσμένον χωρίον προφυλακάς και να πλησιάσω εις τα μέρη, όπου τα πράγματα θέλουν καταστήσει αναγκαιοτέραν την παρουσίαν μου .
Μένω με Σέβας βαθύτατον . Εν Καλαβρύτοις τη 12 Ιουνίου 1828
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος-(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης »
Καλάβρυτα -Βραχνί -Διακοφτό
Στα τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου 1828, όμως, η ασθένεια της πανώλης έπληξε και την Αχαΐα, ξεκινώντας από τα Καλάβρυτα, στα οποία υπήρξαν 15 θάνατοι και ακολούθως προσέβαλε και το χωριό Βραχνί, το οποίο είχε 53 θανάτους, αλλά και το Διακοφτό.
Ο δε Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας, Γεώργιος Μαυρομμάτης, καταγόμενος από την Κατούνα Ξηρομέρου, με επιστολή προς τον Καποδίστρια στις 9 Ιουνίου 1828 , αναφέρει τα εξής: «με άκραν της ψυχής μου λύπην αναγγέλω προς την εξοχότητά σας ότι ανεφάνη υποψία πανώλης εις εν χωρίον της επαρχίας Καλαβρύτων ονομαζόμενον Βραχνί. Όταν κατά πρώτον ασθένησαν άνθρωποι εις τούτο το χωρίον, οι κάτοικοι φοβούμενοι μήπως αποκλεισθώσι και εκ τούτου εμποδισθώσιν από τας εργασίας των, συνώμωσαν τρόπον τινά να κρύψουν την ασθένειαν ταύτην, αφού πρώτον έλαβον μερικάς προφυλάξεις όσας ήτον δυνατόν να λάβωσιν άνθρωποι χωρικοί και άπειροι των τοιούτων ασθενειών.
Επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια στις 9 Ιουν.1828 στην οποία και του αναγγέλλει την ύπαρξη της πανώλης στο χωριό Βραχνί των Καλαβρύτων
Αλλ’ η νόσος κατ’ αρχάς μεν δεν εφάνη με οξέα αποτελέσματα, ώστε επέτυχον τω όντι να μη φοραθώσιν, εσχάτως όμως κατέστη σφοδρωτέρα , ησθένησαν ικανοί, και εμολύνθησαν δέκα οικίαι, το οποίον τελευταίον εγένετο φανερόν, λαβών την λυπηράν ταύτην αγγελία, μετέβην αυτοπροσώπως εκεί συμπεριλαβών και τους επαρχιακούς Δημογέροντας και επροσκάλεσα τους προκριτοτέρους του χωρίου ,και αφού τους επέπληξα σφοδρώς δια το ολέθριον και δι’ εαυτούς και δια τους λοιπούς κατοίκους φέρσιμόν των, εξέτασα την φύσιν και τα συμπτώματα της ασθενείας ταύτης μόνος μου, επειδή ιατρός δεν υπάρχει εις τούτο το τμήμα δια να γένει δι’ αυτού ακριβεστέρα παρατήρησις. Δεν ημπόρουν να με δώσωσι θετικάς πληροφορίας περί της αρχής της ασθενείας ταύτης, νομίζουν δε ότι μετεδόθη ή από εν χωρίον ονομαζόμενον Ρωγοί, εις το οποίον επεκράτη από τον καιρόν ακόμη του χειμώνος εν είδος κολλητικής ασθενείας, ή από τα Λιθαράκια, λιμένα του Διακοπτού, όπου όμως δεν υπήρξε, ουδέ υπάρχει τοιαύτη ασθένεια.
Όστις κυριευθεί από την νόσον ταύτην, εκτός πυρετού και πικρίας εις την γλώσσαν, άλλο τι δεν αισθάνεται, και ούτε κεφαλαλγία, ούτε εμετοί του συμβαίνουν, τα οποία είναι της αληθούς πανώλης σημεία. Κυριευμένος τοιουτοτρόπως από τον πυρετόν εβγάζει βουβώνας ή από την μασχάλην, ή εις τον μηρόν, ή εις το γόνυ ή εις τον αστράγαλον, των οποίων το χρώμα είναι κόκκινον ζωηρόν, εις το μέγεθος μικρότερον αυτού. Όσοι διεσώθησαν σώζουν ικανόν καιρόν τον βουβώνα τούτον απαράλλακτον οποίος εφάνη και εις την αρχήν, και ούτε σπάνει ούτε χάνεται, πόνους ολίγους προξενεί, απέθανον δε από την νόσον ταύτην άλλοι εις τρεις ημέρας, άλλοι εις επτά, τινές και εις δεκαπέντε. Οι δε διαφεύγοντες αναλαμβάνουν ογλήγορα. Είναι όμως περιεργείας άξιον ότι μεταξύ όλων των αποθανόντων άνδρες δεν είναι διόλου, αλλ’ όλοι γυναίκες και παιδία.
Διέταξα και παρρησιάσθη εις εμέ μία γυνή, η οποία είχεν αναλάβει από την νόσον, παρά της οποίας επιβεβαιώθην εις τας ανωτέρω παρατηρήσεις και είδον αυτοψεί τους βουβώνας, ό,τι με κάμνει να υποθέτω ότι δεν είναι καθαυτό πανώλη είναι, ότι μετά πολυήμερον συγκοινωνίαν των κατοίκων τούτων με γειτνιάζοντα χωρία, αν υπήρχεν αληθώς πανώλη έπρεπε να διαδοθεί και αλλαχού, και μάλιστα εις την μητρόπολιν ταύτην δια την καθημερινήν των συγκοινωνίαν, μόλον τούτο εγώ τους μεν μολυσμένους από την νόσον ταύτην διέταξα και εβγήκαν έξω του χωρίου (επειδή μόνον δύο ασθενείς είναι επί του παρόντος, και ούτοι όχι τόσον βαρέως) και εσύστησα περί αυτούς φρουράν, συγχρόνως διέταξα και εξεσκέπασαν τας οικίας των μολυσμένων των οποίων την ξυλικήν, καθώς και όλα τα εν αυταίς διώρισα να καύσωσιν εκτός των επίπλων, τα οποία έρριψαν εις τον ποταμόν δια να καθαρισθώσι, τους δε λοιπούς κατοίκους περιώρισα εντός του χωρίου των με ικανήν στρατιωτικήν δύναμιν και απέκοψα πάσαν κοινωνίαν και μεταξύ των, και μετά των ασθενών, ώστε δια τούτων ελπίζω να μη κάμει επί πλέον πρόδον το κακόν.
Από Καλάβρυτα τη 9 Ιουνίου 1828. ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος,
Γεώργιος Μαυρομμάτης». { Γεν.Γραμ.φ.86 (έγγρ.68)}
Και σε επόμενη επιστολή του, στις 12 Ιουνίου 1828, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, αναφέρει προς τον Κυβενήτη Καποδίστρια, τα παρακάτω:
«Εις το χωρίον Βραχνί όπου ανεφάνη η νόσος της οποίας προ των ημερών ανέφερα προς την εξοχότητά Σας. Μετά τας υγειονομικάς προφυλάξεις όσες ελήφθησαν καμίαν πρόοδον το κακόν δεν έκαμεν, ούτε άλλος κανείς εμολύνθη, απέθανον μόνον δύο εκ των ήδη ασθενούντων...» {Γεν. Γραμ.φ.83}. Αλλά και σε μεθεπόμενη επιστολή του, με ίδια ημερομηνία, αναφέρει ο Μαυρομμάτης στον Κυβερνήτη, μεταξύ των άλλων και τα εξής: «…και ο ίδιος εγώ δε, να μεταβώ εις Βοστίτσαν (Αίγιο) δια να ευρίσκομαι πλησιέστερον. Αν και η υποψία της πανώλης, περί της οποίας προ ολίγων ημερών ανέφερον εις την εξοχότητά Σας, δεν με εσυγχώρει να μεταβώ αμέσως εις Βοστίτσαν. Εκρίθη όμως αναγκαίον ν΄ αφήσω Επιστάτην εις τας περί το μολυσμένον χωρίον προφυλακάς και να πλησιάσω εις τα μέρη, όπου τα πράγματα θέλουν καταστήσει αναγκαιοτέραν την παρουσίαν μου. Μένω με Σέβας βαθύτατον Εν Καλαβρύτοις τη 12 Ιουνίου 1828 Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
Γεώργιος Μαυρομμάτης» { Γεν. Γραμ.φ.83}.
Σχεδόν τρεις μήνες η περιοχή των Καλαβρύτων ζούσε με την πανώλη, βιώνοντας μυστικά, τα αποτελέσματά της, [συνώμωσαν τρόπον τινά να κρύψουν την ασθένειαν ταύτην], αναφέρει στην επιστολή του προς τον Καποδίστρια ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας.
Οι επιστολές του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Καποδίστρια, με τις οποίες του γνώριζε ότι η περιοχή των Καλαβρύτων και το χωριό Βραχνί επλήγησαν από την πανώλη
Σχεδόν τρεις μήνες η περιοχή των Καλαβρύτων ζούσε με την πανώλη, βιώνοντας τα αποτελέσματά της μυστικά, [συνώμωσαν τρόπον τινά να κρύψουν την ασθένειαν ταύτην ] , αναφέρει στην επιστολή του προς τον Καποδίστρια, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης. Και σε άλλη επιστολή που φέρει ημερομηνία 27 Αυγ.1828, { Γεν. Γραμ.φ.117 } αναφέρει για την πανώλη στα Καλάβρυτα τα ακόλουθα:
Η επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Καποδίστρια στις 27 Αυγ. 1828
«Η φθοροποιός νόσος της πανώλης, η οποία εμαστίγωσε τρείς ήδη, μήνες την επαρχίαν των Καλαβρύτων, πλησιάζει εις το τέλος της και όλα τα μολυσμένα χωριά, άλλα μη εκκαθαρίσθησαν, άλλα δε εντός ολίγου καθαρίζονται και λαμβάνουν ελευθέραν κοινωνίαν. Την λεπτομερή στα τούτου πληροφορίαν λαμβάνεται από την έκθεση των έκθεσιν των πρακτικών του υγειονόμου κυρίου Παύλου Διαμαντίδου, την οποία ευρίσκεται ενταύθα έγκλειστον. Κρίνω περιττόν να προσθέσω τι περισσότερον εις ταύτα. Δεν είναι όμως δίκαιον να αποσιωπήσω και την αξιότητα και δραστηριότητα με την οποίαν ο κ. Παύλος Διαμαντίδης επεσκέφθη τα μολυσμένα μέρη και έκαμε τα αναγκαίας καθάρσεις.
Και μένω με βαθύτατον σέβας. Εν Βοστίτζη τη 27 Αυγούστου 1828.
(Τ.Σ) Ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας. Γεώργιος Μαυρομμάτης». [Γεν. Γραμ.φ.117 ]
Εν τω μεταξύ, μετατέθηκε από την Αίγινα, στα Καλάβρυτα, όπως είδαμε πιο πάνω, ο λοχαγός και υγειονόμος, Παύλος Διαμαντίδης, ο οποίος σε σχετική του έκθεση, απευθυνόμενη προς τον Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας, Γεώργιο Μαυρομμάτη, που φέρει ημερομηνία 27 Αυγ.1828, διαπιστώνεται αναλυτικά η τραγική κατάσταση που είχε υποπέσει η επαρχία των Καλαβρύτων από την επιδημία της πανώλης, όπως αυτή περιγράφεται από τον προαναφερθέντα υγειονόμο, στην τρισέλιδη ακόλουθη επιστολή του.
Ιδού και η επιστολή- έκθεση συμβάντων του υγειονόμου Παύλου Διαμαμντίδη.
«Δεν έλειψα από κάθε μέρος ιδιαιτέρως να σας ιδιάσω την κατάστασιν υγείας των εγκατοίκων. Σήμερα δε αφού περιήλθον όλα τα από την νόσον βεβλαφθέντα μέρη , σπεύδω δια της παρούσης μου να σας προσφέρω γενικήν αναφοράν των παρατηρήσεων και προς ασφάλειαν του κοινού διατάξεών μου.
Παρατηρήσεις χωρίου Περιστεράς: 11 Αυγούστου 1828.
Η νόσος εισέβαλε εις Περιστέραν την 5ην Ιουνίου δια μετά από Βραχνί ελθούσης γυνής. Την 18η ιδίου, αναγνωρησθείσα η νόσος ως πανώλης, άμα ελήφθησαν και τα προς περιορισμόν ανάλογα μέτρα. Είκοσι και ενάτη ημέραν σήμερον, οπού δεν έβλαψεν τινά των εγκατοίκων και χαίρει εκκαθαριζόμενοι άπαντες άκραν υγείαν .
1 και 2 σελίδα της επιστολής της γνωμάτευσης του Υγειονόμου, Παύλου Διαμαντίδη
Η 3η σελίδα της γνωμάτευσης του υγειονόμου Παύλου Διαμαντίδη, προς τον ΄Εκτακτο Επίτροπο Αχαίας, Γεώργιο Μαυρομμάτη
Περί χωρίον Σόλος: Μόλας τας περί εκείσε υγειονόμου προφυλάξεις, εισχώρησεν η νόσος από Περιστέραν την 30 Ιουνίου και εις το χωρίον τούτο. Την αυτήν ημέραν ελήφθησαν τα δραστηριότερα υγειονομικά μέτρα. Και δεκάτη εβδόμη ημέρα οπού δεν έβλαψε η νόσος τινά των εγκατοίκων και χαίρουν άπαντες υγείαν. Οι από Περιστέραν και Σόλος, από την νόσον βλαφθέντες ήσαν εβδομήντα και σώθησαν εξ αυτών πέντε. Ήτοι πέθαναν 65.
Περί Βραχνί 15 Αυγούστου: Η νόσος εισέβαλεν εις το χωρίον τούτο την ημέρα της Λαμπρής (1 Μαΐου 1828) και εξαφάνισε τους κατοίκους δια την άγνοιαν της φύσεως αυτής. Μέχρι 9ης Ιουνίου ημέραν οπού κατά την επιταγήν σας ελήφθησαν τα δραστηριότερα υγειονομικά μέτρα , τριάντα και οχτώ ημέρες οπού η νόσος δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων και χαίρουν άπαντες άκραν υγείαν. Πόθεν δε εισχώρησεν η νόσος αγνοείται. Οι του χωρίου από την νόσον βλαφθέντες ήταν 75, εξ αυτών απέθαναν 53.
Περί Καλαβρύτων 16 Αυγούστου 1828: Η νόσος εισέβαλεν εις την πόλιν ταύτην εν καιρώ των επαρχιακών Συνελεύσεων εις την συνάθροισιν των οποίων ήσαν και από Βραχνί Δημογέροντες και λοιποί. Και ανεφάνει κατά την 15η Ιουνίου. Την αυτήν ημέραν ελήφθησαν από τον και τα μέρη σας διορισθέντα Γεώργιον Μόστραν, του και Αστυνόμου της Αχαΐας τα δραστηριότερα μέτρα και πενήντα τρείς ημέρες οπού η νόσος δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων και χαίρουν άπαντες υγείαν. Οι της πόλεως ταύτης βλαφθέντες ήσαν 15 και των οποίων ένας εσώθη ( πέθαναν 14).
Περί Λεχουρίου 18 Αυγούστου: Η νόσος διεδώθη εις το χωρίον τούτο (από τινάς κατά την 8η Ιουνίου μολυσθέντας καλογέρους Μονής Αγ. Γεωργίου ού μακράν Λεχουρίου) και ενεφάνη εις Λεχούρι κατά την 14 Ιουλίου. Ο εκείσε υγειονόμος δεν έλλειψε να λάβει τα δραστηριότερα μέτρα. Και εικοσιεφτά ήδη ημέρες οπού δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων η νόσος, πλήν του Δημητρίου Λεχουρίτη, όστις ασθένησε την 3η Αυγούστου και ετελεύτησε την 6ηαυτού.΄Οστις όμως κατά το λέγειν του Τμήματος εκείνου υγειονόμον, δεν ανέδειξεν συμπτώματα πανώλης νόσου. Η νόσος έβλαψεν οχτώ του μοναστηριού και έξι του χωρίου ανθρώπους εκ των οποίων δύο μόνον εσώθηκαν. Ήτοι σύνολον 12 νεκροί.
Περί Κερπενής 21 Αυγούστου: Η νόσος εισέβαλεν εις την πόλιν ταύτην, κατά την 20 Ιουνίου και ανεφάνει εις μίαν γυνήν Κερπενής. Κατά την 2 Ιουλίου μηνός, διαδοθείσα η της γυνής ασθένεια εις και τα λοιπά τρία μέλη της οικογενείας της, ανεγνωρίσθη η νόσος σε πανώλης και ελήφθησαν τα αναγκαία μέτρα. Κατά την μαρτυρίαν των Δημογερόντων, τριάντα και οκτώ ημέρας οπού δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων η νόσος και χαίρουν άκραν υγείαν. Έβλαψεν δε η νόσος ανθρώπους 28 και των οποίων εσώθηκαν 5. Ήτοι σύνολον 23 νεκροί.
Διατάξεις ασφαλείας και κοινωνίας των ρηθέντων μερών
Περί Καλαβρύτων: Λαβών την περί κοινωνίας των εγκατοίκων, της διαταγήν σας και την πληροφορίαν της υγείας των καταστάσεων, δεν έλειψα να συγκατανεύσω εις την κατά την 18 τρέχοντος δοθείσαν τους κοινωνίαν, πλην των υπόπτων την κοινωνίαν των οποίων ανέβαλον δια την 28 τρέχοντος.
Περί Περιστέρας: Επειδή και εκ των παραστάσεων μου φαίνεται έλαβον οι κάτοικοι τα προφυλακτικά μέτρα και εκκαθαρίζονται από την 18 Ιουνίου μηνός , και περί πλέον παρήλθον σήμερον τεσαράκοντα ήδη ημέρες χωρίς να βλαφθεί τις εξ αυτών. Διέταξα την ημέρα της κοινωνίας των δια την 28 τρέχοντος , πλήν των υπόπτων ήτις να συγχωρηθή την 6 του ερχομένου Σεπτεμβρίου μηνός . Δεν έλλειψα εις την εκεί διατριβήν μου να μεταχειρισθώ τους μόρτιδες εις την τακτικήν εκκαθάρησιν των οποίων και να δώσω οδηγίαν στους κατοίκους και τα αναγκαία εκκαθάρσεως μέτρα κλπ κλπ
Περί Σόλον: Επειδή και παρήλθον επίσης πενήντα μόνον ημέραι οπού καθαρίζονται και φυλάττονται οι κάτοικοι του χωριού τούτου και παρήλθον δέκα και οκτώ ημέραι οπού δεν εβλάφθη ουδείς των εγκατοίκων και υπόπτων, διέταξα εις την των Σολιωτών κοινωνίαν δια την 28 τρέχοντος, πλην των υπόπτων οι οποίοι ή θέλουν διαμείνει εις εκκαθάρησιν έως 9 του ερχομένου Σεπτεμβρίου και εις τούτο το χωρίον έγιναν αι περί της εκκαθαρίσεως αναγκαίαι οδηγίαι μου.
Περί Βραχνίου: Επειδή ελήφθησαν τα αναγκαία προφυλακτικά μέτρα των εγκατοίκων τούτων και μάλιστα υπό την επιστασίαν του της Αχαΐας Αστυνόμου από την 9 Ιουνίου και μετά να παρήλθαν τεσσαράκοντα και έξι ημέρας , οπού η νόσος δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων. Και προς τούτοις εκκαθαρίσθησαν, από τους παρ΄ εμού διορισθέντες μόρτιδες όλα τα ύποπτα πράγματα αυτών . Διέταξα εις την κοινωνίαν τούτων δια την 28 τρέχοντος, ευνοούντας και τους ποτέ υπόπτους αυτών.
Περί Κερπενής: Επειδή και ελήφθησαν τα προφυλακτικά μέτρα την 2α Ιουλίου και παρήλθαν τριάκοντα οχτώ ημέραι οπού δεν εβλάφθη δια των εγκατοίκων ή υπόπτων περί πλέον εκκαθαρίστθησαν πάντα ύποπτα πράγματά των , όλως δυνάμεσι υπό την, τας υπό επιστασίαν ενός των μόρτιδών μας. Διέταξα εις την κοινωνίαν τούτων δια την 28 τρέχοντος πλήν των υπόπτων οι οποίοι θέλουν αναμονή έως τας 9 του τρέχοντος Σεπτεμβρίου.
Περί Λεχουρίου: Μόλον οπού ελήφθησαν μέτρα φυλάξεως και εκκαθαρίσεως των εγκατοίκων από την 14η μηνός Ιουλίου και τριάντα ήδη ημέρες οπού δεν εβλάφθη τις αυτών από την νόσον, απεφασίσθησαν δια τον κατά την έξι ιδίου τρέχοντος . Γεννηθέντα θάνατον του Δημητρίου Λεχουρίτη, να κοινωνήσουν οι κάτοικοι Λεχουρίου την 9η Σεπτεμβρίου, πλήν της οικογενείας του Λεχουρίτη, ήτις θέλει ευνοεί την αρχήν εκκαθαρίσεω την ημέραν της 6ης Αυγούστου και θέλει κοινωνεί την 17η του Σεπτεμβρίου.
Ευγενέστατε! Αύται εισίν αι παρατηρήσεις και προς ασφάλειαν του κοινού Διατάξεις μου, τας οποίας κατά χρέος καθυποβάλλω εις την επίκρισίν σας. Αι προσδιοριζομέναι των διαφόρων μερών ημέραι της κοινωνίας των πλησιάζουν. Και χάριν τούτου πέμπω την παρούσαν μου με επίτηδες ανθρωπόν μου με τον οποίον επιθυμώ να λάβω περί πάντων και όσον τάχιστα Σεβαστήν απόφασίν σας βεβαιώνοντά σας και αύθις τας παρατηρήσεις και διατάξεις μου και βασίμως. Υποσημειούμαι μόλον το σέβας και μένω εις τους ορισμούς σας. Ευπειθέστατος .
Παύλος Διαμαντίδης, Λοχαγός Ίσον απαράλακτον τω πρωτοτύπω.
Εν Βοστίτζη τη 27 Αυγούστου 1828, ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
( Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης » [ Γεν.Γραμ.φ.117(24)]
...............
Και από την Βοστίτσα ( Αίγιο), στις 6 Σεπτεμβρίου 1828 , ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, σε επιστολή του προς τον Καποδίστρια, αναφέρει, ότι «εσχάτως περικλήσας και την αναφοράν του υγειονόμου των Καλαβρύτων κ. Παύλου Διαμαντίδη, ελπίζω ότι έδωκα ικανάς πληροφορίας εις την Κυβέρνησιν. Επαναλαμβάνω μόλον ταύτα και ήδη, ότι όλα τα μεμολυσμένα χωρία εκκαθαρίσθησαν και δεν μένει ειμή μόνον εις το Λεχούρι μικρά υποψία και ελπίζω εντός ολίγου να χαροποιήσω την κυβέρνησιν με την τελείαν κάθαρσιν της επαρχίας» [Γεν. Γραμ.φ.121 (22)]
Η επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια , στις 6 Σεπτεμβρίου 1828 από την Βοστίτσα (Αίγιο) της Αχαΐας
Η επιδημία φάνηκε ότι υποχώρησε, με αποτέλεσμα ο Καποδίστριας , στις 7 Σεπτεμβρίου 1828, από τον Πόρο και με εγκύκλιο του , ενημερώνει όλους τους Εκτάκτους Επιτρόπους και Διοικητές στην Επικράτεια, ότι:
«Απηλλάχθη θείω ελέει και όλη η επαρχία των Καλαβρύτων από το επιπολάσαν εις την Πελοπόννησον μόλυσμα και υγεία άκρα βασιλεύει προ πεντήκοντα ημερών πανταχού της Πελοποννήσου.
Ως μέτρον άκρας φρονήσεως τα νεωστί εξελθόντα της εκκαθαρίσεως χωρία , υπάγονται ακόμη εις προφύλαξιν , και από τους εκεί σταλέντας παρά της Κυβερνήσεως επιστάτας απαγορεύεται εισέτι εις τα χωρία ταύτα η ελευθέρα κοινωνία αν και είναι εκτός υποψίας. Τούτον χάριν προσφέροντες δόξαν και ευγνωμοσύνην εις τον πολυεύσπλαχνον θεόν, διατάττομεν προθύμως να κοινωνή από σήμερον ελευθέρως η Πελοπόννησος με όλα τα λοιπά μέρη της Επικρατείας»
{ Γενική: φ.66/8/9/1828 }
ΓΕΝΙΚΗ: Φ.57/ 8 Αυγ. 1828 ΓΕΝΙΚΗ: Φ. 66 / 8 Σεπτ. 1828
Σ’ αυτό το γενικό πνεύμα της ανακούφισης που ανακοίνωσε στις 7 Σεπτεμβρίου 1828 η κυβέρνηση, περί της απαλλαγής από την πανώλη και, του γενικότερου «πανηγυρισμού», εναρμονίζονται και οι επαρχίες στην ενδοχώρα, με αποτέλεσμα στην Αχαΐα, ο Έκτακτος Επίτροπος, Γεώργιος Μαυρομμάτης, σε επιστολή του προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια στις 11 Σεπτεμβρίου 1828, ν΄αναφέρει για την υγειονομική κατάσταση στην περιοχή του, τα εξής: «… αφήνω λοιπόν ήδη ελευθέραν από πάσαν υποψίαν την επαρχίαν των Καλαβρύτων και επιστρέφω εις τα αυτού δια να σας χαροποιήσω και ο ίδιος δια την κατάπαυσίν του ολεθρίου τούτου κακού. » [ Γεν. Γραμ.φ.123 ( έγγραφο.36)].
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, Αρχές και πολίτες, να ελαττώσουν την επαγρύπνηση και να μην τηρούνται σχολαστικά τα υποδειχθέντα υγειονομικά μέτρα, με αποτέλεσμα να επανεμφανιστεί η πανώλη στα Καλάβρυτα, στο Βραχνί και στα χωριά πέριξ αυτών προς το τέλος του Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου του 1828. Ο Γεώργιος Μαυρομμάτης σε σχετική προς τον Κυβερνήτη επιστολή του, αναφέρει ότι επανεμφανίστηκε η θανατηφόρος νόσος στο Βραχνί και, ότι διέταξε να σταματήσει η επικοινωνία των κατοίκων με τα Καλάβρυτα και παράλληλα ότι κάλεσε τον γιατρό Δουμών δια να επιληφθεί αυτοπροσώπως το θέμα της ασθένειας των κατοίκων των Καλαβρύτων. Μάλιστα αναφέρει, ο Μαυρομμάτης, ότι επίπληξε τους κατοίκους και τους έθεσε ξανά σε καραντίνα.
Επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη στις 23 Σεπτ. 1828 προς τον Καποδίστρια, στην οποία αναφέρει την επανεμφάνιση της πανώλης στο Βραχνί.
Ακολούθως, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, πήγε στα Καλάβρυτα όπου συγκρότησε τέσσερα ολιγομελή στρατιωτικά τμήματα με επικεφαλής τον στρατηγό Ιγκονέτ (Philippe Hingonet), ανώτερο Γάλλο αξιωματικό του στρατάρχη, Μαρκησίου Νικολάΐ Ιωσήφ Μαιζών, τα οποία τμήματα περιφρουρούσαν την επαρχία Καλαβρύτων. {Γενική.φ.63/29-8-1828}.
Με όλα αυτά ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, αναγκάζεται και στέλνει επιστολή προς τον Καποδίστρια, με την οποία του γνωστοποιεί τα νέα δεδομένα της επανεμφάνισης της πανώλης, αναφέροντας επί λέξει τα ακόλουθα :
"Εις το χωρίον Βραχνί και εις μίαν οικογένειαν εις Καλάβρυτα, ανεφάνη μία θανατηφόρος και οξεία νόσος.
Τα τρομερά αποτελέσματα της μόλις σβησθείσης ασθενείας μ’ έκαμαν να λάβω αμέσως μέτρα. Διέταξα να κοπεί η κοινωνία των λοιπών μερών με το Βραχνί και την Μητρόπολιν των Καλαβρύτων και επροσκάλεσα τον ιατρόν κύριον Δουμών δια να υπάγει να επισκεφθεί αυτοπροσώπως τα μέρη ταύτα και να παρατηρήσει την φύσιν και τα συμπτώματα της ασθενείας, και θέλω γνωστοποιήσει εις την Κυβέρνησιν τας παρατηρήσεις του.
Από την Δημογεροντίαν έγιναν μερικές προεξετάσεις αλλά δεν ανακαλύφθησαν συμπτώματα πανώλης.
Μ’ όλον τούτο θέλω προσπαθήσει να προληφθεί το κακόν, αν τω όντι φανώσι βάσιμοι υποψίαι. Μένω και με Σέβας βαθύτατον.
Εκ Πατρών τη 23 Σεπτεμβρίου 1828
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος,
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης » [Γεν. Γραμ. φ. 159 (80)]
Και, στις 19 Οκτωβρίου 1828, ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας, Γεώργιος Μαυρομμάτης, σε σχετική επιστολή του, που αναφέρει για την υγειονομική κατάσταση στα Καλάβρυτα, γράφει του Καποδίστρια, τα ακόλουθα:
«Στις 16 του παρόντος έφθασεν εις τα ενταύθα, αναχωρήσας από Πάτρας τας 15 και εύρον τον στρατηγόν Ιγκονέ εις το χωρίον Γουμένισσα, μετά του στρατεύματός του, μακράν των Καλαβρύτων περίπου δύο ώρας, όπου τελειώσει τας ημέρας της καθάρσεώς του θέλει απέλθει με ελευθερίαν κοινωνίαν εις Πάτρας. Διευθέτησεν όμως πρώτον ο Μέγας ούτος Φιλλένην ανήρ όσον έπρεπε τα περί μολυσμένων μερών και συνήργησεν ανηκόντως των ευγενών και Φιλελληνικών αισθημάτων του τα όσα αφορώσι και την ταχείαν εξόντωσιν του κακού και την ακριβήν εκκάθαρσιν των μολυσμένων μερών Καλαβρύτων και Βραχνίου, ώστε εγώ εύρον τα πάντα διευθυντημένα και καλώς διορθωμένα δια την υγιεινήν αποκατάστασιν αυτών.
Η τετρασέλιδος επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Καποδίστρια στις 19 Οκτωβ. 1828
Αληθώς εις αυτόν τον Μέγα άνδρα το Έθνος και η Πατρίς οφείλει μεγίστην ευγνωμοσύνην, καθότι αφ΄ ού προσέφερε τους κοινούς μετά των λοιπών Γάλλων αγώνας και θυσίας υπέρ αυτής, προσέφερε και προσφέρει, ολονέν θυσίας ιδιαιτέρας προσωπικάς και χρηματικάς υπέρ της ταχείας εξαλείψεως της τρομεράς ταύτης νόσου.
Συνέδραμεν ο ευγενέστατος ούτος Γάλλος τους μολυσμένους και απόρους των Καλαβρύτων και του Βραχνίου και με τροφάς και με χρήματα και με ενδύματα και με ιατρικά και με αυτήν την προσωπικήν του παρουσίαν, ώστε εφάνη άλλος φιλόστοργος πατήρ, και ευεργέτης τούτων, ώστε το ΄Εθνος πρέπει να δείξει προς αυτόν τα αισθήματά της βαθιάς ευγνωμοσύνης του υπέρ των τοσούτων θυσιών και αγώνων του.
Οι κάτοικοι των Καλαβρύτων και του Βραχνίου περιορίστηκαν και περιορίζονται σήμερον έτι μάλλον εις τα ίδια χωρίς να έχουσιν την παραμικράν επικοινωνίαν με κανέν μέρος. Οι μολυσμένοι και οι ύποπτοι είναι έξω της πόλεως περιορισμένοι και αυτοί υπό στρατιωτικής φρουράς. Οι έσωθεν των Καλαβρύτων υγιαίνουσι άπαντες από τας 30 του παρελθόντος. Όταν απεχωρίσθησαν οι μολυσμένοι και οι ύποπτοι έσω της πόλεως κανείς δεν απέθανεν, ούτε ησθένησεν διόλου. Οι έσωθεν και έξωθεν εις το λοιμοκαθαρτήριον αποθανόντες υπάρχουσι μέχρι της σήμερον 13. Οι ασθενείς μόνον εις το λοιμοκαθαρτήριον 2. Εις το Βραχνί είναι 28 ημέρες σήμερον, όπου κανείς δεν απέθανεν, ούτε ασθενή. Το οποίον σας προανηγγέλαμεν περί των Καλυβίων Βυσικά , ότι εφάνη μία οικογένεια μολυσμένη, παρετηρήθη εξακριβωμένως και απεδείχθη ανύπαρκτον ολοτελώς. Εφρόντισα και φροντίζω ολονέν για την προμήθειαν των αναγκαίων τόσον των μολυσμένων και απόρων καθώς και των μη τοιούτων περιορισμένων κατοίκων. Άμα ήλθον ενταύθα εζήτησα κατάλογον των υπόπτων και απόρων , τον οποίον περιμένω σήμερον να μου διευθύνουν….
Μέχρι της σήμερον επρομηθεύτηκαν οι ύποπτοι και ενδεείς των Καλαβρύτων και Βραχνίου με περίπου εξήντα κιλά αραποσίτι. Οι εις το λοιμοκαθαρτήριον όντως των Καλαβρύτων και Βραχνίου έχουσι χρείαν ενδυμάτων, τα οποία και ο Στρατηγός Ιγκονέ μ΄ επρότεινεν, κι εγώ βλέπω ότι είναι αναγκαία προς αυτούς δια την τελείαν και ταχείαν εκκαθάρησιν των, και θέλω φροντίσει να τους προμηθευτούν και αυτά και νομίζω ότι θέλει μου συγχωρεθεί αύτη η τόλμη παρά της εξοχότητός σας.
Δια τον ακριβή περιορισμό των Καλαβρύτων και του Βραχνίου μη εξυκανούσης της στρατιωτικής φρουράς μου, εκρίθη αναγκαίον να παραλάβω από τα πλησιάζοντα καθαρά χωριά στρατιώτας, τους οποίους και εδιώρισα εις το έργον αυτό δια να ασφαλίσωμεν την υγιεινήν κατάστασιν των έξωθεν μερών και νομίζω και περί τούτου δεν έπραξα κακά.
Μόλον τούτο περιμένω ανυπομόνως τας ανηκούσας οδηγίας περί πάντων. Επομένως ελπίζω δια της θείας αντιλήψεως κι δι΄ ευχών της Κυβερνήσεως ίνα σας αναγγείλω ευκτέα περί των μολυσμένων τούτων μερών και περί της παντελούς εκριζώσεως του φθοροποιού τούτου κακού . Μένω δε με σέβας βαθύτατον.
Εν Καλυβίων Βυσωκά. Τη 19 Οκτωβρίου 1828
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης» [Γεν. Γραμ. φ.173 (03)]
....................
Ως γνωστόν, εκείνη την εποχή, ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Ι΄, είχε αναθέσει στον στρατάρχη Μαιζών την ηγεσία των Γαλλικών δυνάμεων στην Πελοπόννησο και του επιφόρτισε την εκδίωξη του Ιμπραήμ κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Μοριά, παραχωρώντας του μάλιστα γιαυτόν τον σκοπό, μία Μεραρχία στρατιωτικών δυνάμεων και δυο καράβια, αλλά και αντίστοιχο υγειονομικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο για εκείνη την εποχή στρατιωτικό και υγειονομικό προσωπικό .
Τότε ο Μαιζών, κατέλαβε αμαχητί τα φρούρια της Μεθώνης, της Πύλου και της Κορώνης, ενώ τον Οκτώβριο του 1828 απελευθέρωσε, ύστερα από πολιορκία, τα φρούρια της Πάτρας ( 7 Οκτ.1828 ) και του Ρίου. Τόσον ο Μαιζών όσον και ο στρατηγός του, Φιλίπ Ινγκοντέ βραβεύτηκαν για την προσφορά τους στην εκκαθάριση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους και την συμβολή τους στην κάθαρση της πανώλης στην Αχαΐα , με τον Σταυρό των Ιπποτών του Τάγματος του Σωτήρος από τον Καποδίστρια και , σήμερα στην Αθήνα , αλλά και στην Πάτρα, τα ονόματά τους κοσμούν σε αντίστοιχες ονοματοθεσίες οδών.
Αυτή η εκστρατεία των Γαλλικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο τους στοίχισε σε ζωές, πάνω από 1000 άνδρες, αρχής γενομένης από τη ναυμαχία του Ναυρίνου 20 Οκτωβρίου 1827 ως και στις 20 Φεβρουάριο του 1829 που αναχώρησαν οι Γάλλοι για την πατρίδα τους.
Γεώργιος Μαυρομμάτης (1771-1836), πολιτικός εξ Ακαρνανίας και, ο Φίλιππος Ιγκονέ ( 1782-1859, Philippe Higonet, Γάλλος στρατηγός και βουλευτής, οι σημαντικότεροι συντελεστές που συνέβαλαν στην εξάληψη της πανώλης στα Καλάβρυτα το 1828)
[Γεώργιος Μαυρομμάτης*: Κατάγονταν από την Ακαρνανία. Ήταν γιος του Μήτσου Μαυρομμάτη και γεννήθηκε στην εύανδρο Κατούνα Ξηρομέρου το 1771. Υπήρξε προεστός – κοτζάμπασης του Ξηρομέρου. Διετέλεσε: Γερουσιαστής στη Δυτικής Χέρσο Ελλάδα (1822) , πληρεξούσιος βουλευτής Ξηρομέρου (1823, 1827, 1829), υπουργός Οικονομικών (30-5-1827 ως 30-9-1827), Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας (1828-1830), Αντιπρόεδρος Δ΄ Εθνοσυνέλευσης το 1829, Γερουσιαστής (1829), Έκτακτος Διοικητής Ύδρας και Σπετσών (1830-1831) και λίγο πριν τον θάνατο του ονομάστηκε Σύμβουλος Επικρατείας το 1836 από τον Όθωνα . Περισσότερα για τον Γεώργιο Μαυρομμάτη στο βιβλίο του Νικολάου Μήτση «ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΑΙΟΙ», σελ.42-84, έκδ. 2018],
Νικόλαος Ιωσήφ Μαιζών (1771-1840).[ Στρατάρχης της Γαλλίας. Επί Λουδοβίκου Φιλίππου της Γαλλίας, διετέλεσε υπουργός εξωτερικών και πολέμου ενώ αργότερα χρημάτισε πρεσβευτής της Γαλλίας στην Βιέννη και στην Αγία Πετρούπολη. Πέθανε στο Παρίσι το 1840. Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας υπάρχουν οδοί που φέρουν το όνομά του].
...................
Στις 23 Νοεμβρίου 1828 ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας, Γεώργιος Μαυρομμάτης, διαισθανόμενος το μέγεθος της οικτράς καταστάσεως στην επαρχία Καλαβρύτων, λόγω της επανεμφάνισης της πανώλης, απεγνωσμένα ζητάει ξανά, από τον Γάλλο γιατρό Δουμών, να επισκεφτεί την περιοχή, στέλνοντάς του την ακόλουθη επιστολή.
«Αριθ. 2309 Ελληνική Πολιτεία
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
Προς τον Ιατρόν Δουμών
Επειδή ανεφάνη εις το χωρίον Βραχνί και εις μίαν οικίαν εις την πόλιν των Καλαβρύτων, μία νόσος θανατηφόρα και επειδή έχομεν προ οφθαλμών τα δεινά, εις όσα υπέπεσεν η επαρχία αύτη εξαιτίας της πανώλης, νομίζομεν αναγκαιότατον να γένη εξέτασις και παρατήρησα ακριβώς, μήπως είναι αναζωπύρωσης της μόλις σβυσμένης νόσου. Παρακαλείσθε λοιπόν να λάβετε τον κόπον να επισκεφθείτε αυτοπροσώπως τα ύποπτα ταύτα μέρη, και να παρατηρήσετε τα συμπτώματα και την φύσιν της ασθενείας , δια να ληφθώσι μέτρα εν καιρώ, αν τυχόν αναφανή υποψία της προυπαρξάσης ασθενείας .
Ελπίζω ότι θέλετε βάλει εις ενέργειαν την αίτησίν μου, εκτιμώντας κατ΄ αξίαν το κατεπείγον της παρρησιαζομένης ανάγκης .
Επιθυμώ δε να λάβω όσον τάχει κι εγώ τα αναγκαίας περί τούτου πληροφορίας. Περιμένω απάντησίν σας.
Εκ Πατρών, τη 23 Νοεμβρίου 1828
( Τ.Σ ) Ο Έκτακτος Επίτροπος
Γεώργιος Μαυρομμάτης» {Γεν.Γραμ.φ.166 (35)}.
............................
Αντίστοιχη επιστολή, έστειλαν προς τον ιατρό Δουμών, με ημερομηνία 30 Νοεμβρίου 1828 και η Δημογεροντία των Καλαβρύτων με την οποίαν επιστολή παρακαλούν τον ιατρό να επιταχύνει τον ερχομό του στα Καλάβρυτα και στο Βραχνί, περιοχές που έχουν ξανά μολυνθεί με την πανώλη.
Και για το ιστορικόν της υπόθεσης, η Δημογεροντία που υπέγραφε την επιστολή, αποτελούνταν από τους: Φώτιος Ιερεύς Οικονόμου, Γεώργιος Γιαννόπουλος, Παναγιώτης Νικολόπουλος, Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος {Γεν. Γραμ.φ.166 (96)}.
Οι επιστολές προς τον Γάλλο, ιατρό Δουμών, του Γεωργίου Μαυρομμάτη και της Δημογεροντίας Καλβρύτων» { Γεν.Γραμ.φ.166 ( έγγραφα 35,96)}
Αναντίρρητα η κατάσταση εκείνη την εποχή, καθώς φαίνεται απ΄ τις προαναφερόμενες αλληλογραφίες των υπευθύνων θα πρέπει να υπήρξε πάρα πολύ ανησυχητική για την υγεία των κατοίκων της επαρχίας Καλαβρύτων και τούτο αποδεικνύεται καταφανέστατα από τις συχνές ανησυχητικές επιστολές του Εκτάκτου Επιτρόπου Αχαΐας , Γεωργίου Μαυρομμάτη, ο οποίος στα γραπτά του κείμενα, ενημερώνει με κάθε λεπτομέρεια, τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, για το τι επικρατούσε στην επαρχία του, με το φλέγον θέμα της πανώλης.
Μια άλλη επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη, απευθυνόμενη προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια, με ημερομηνία 7 Δεκεμβρίου 1828, μας δείχνει την υπάρχουσα υγειονομική κατάσταση που ταλάνιζε, τότε, τα Καλάβρυτα Και η οποία λεπτομερειακώς, μας αναφέρει τα ακόλουθα, για την επί έξι (6) μήνες μολυσματική έξαρση της πανώλης στα χωριά των Καλαβρύτων του Νομού Αχαΐας.
Η επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια στις 7 Δεκ. 1828
«Αριθ. 2.457 Ελληνική Πολιτεία
Προς τον Εξοχώτατον Κυβερνήτην
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
Δια της πανώλους το φθοροποιόν μόλυσμα πραγματοποιηθέν αύθις εις Βραχνί και Καλάβρυτα ως με την υπ’ αριθ. 2434 ανέφερον ελήφθησαν τα ανάλογα μέτρα, όσον από την Δημογεροντίαν πληροφορούμεθα, τους μολυσμένους και υπόπτους των Καλαβρύτων, όντας όλους μέχρι των τριάκοντα ψυχών, τους έχουν χωρισμένους έξω της πόλεως με όλας τα υγειονομικάς προφυλάξεις και μετά τις 30 του απελθόντος κανείς τούτων δεν απέθανε , και όλοι οι άλλοι οι εν τη πόλει υγιαίνουσιν.
Οι χωρισμένοι όμως ούτοι υπάρχουσιν όλοι δυστυχείς και άποροι και ζητείται δι’ αυτούς οικονομία. Περί της τοιαύτης οικονομίας προανέφερον, ότι οι ενταύθα στρατηγοί Γάλλοι και προφορικώς και δι’ επιστολής των μοι επρότεινον, κ’ εγώ δια χρέος μου υπέλαβον, αλλά δια να εκπληρώσω το χρέος τούτο τακτικώς πρέπει να έχω τας οδηγίας της εξοχότητός σας , τας οποίας και περιμένω ανυπομόνως.
Η εις Βοστίτσαν φανείσα υποψία του μολύσματος ανυπαρκτεί και η πόλις αύτη χαίρει υγείαν, ως από το περικλειόμενον προς εμέ έγγραφον του Στρατηγού Σνεϊδέρου βεβαιούσθε.
Οι φανέντες εκεί άρρωστοι είναι και αυτοί πάμπτωχοι, και είναι αφιερωμένοι εις την ιδική μου προστασίαν και κηδεμονίαν, και διατάξατέ με και περί τούτου τι να πράξω.
Τα μολυσμένα Καλάβρυτα και Βραχνί, ελπίζεται τη θεία αντιλήψει δια των οποίων ελήφθησαν προφυλακτικών μέτρων και δια του εκεί παραγενομένου Στρατηγού Ιγκονέ, ν’ απαλλαχθώσιν όσονούπω του φθοροποιού μιάσματος, και ν’ αποσβυσθεί η φλόξ αύτη εκεί, και είθε δια των ευχών της Κυβερνήσεως!
Μετά την εις Καλάβρυτα άφιξιν του Γαλλικού στρατού δεν έλαβον είδησιν καν μίαν μήτε από τον Στρατηγόν Ιγκονέ, μήτε από τον Αστυνόμον.
Μένω με Σέβας βαθύτατον.
τη 7 Δεκεμβρίου 1828 εκ Πατρών.
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης». {Γεν. Γραμ. φ.166 (101)}
.......................
Στις 10 Δεκεμβρίου 1828, ο Κυβερνήτης Καποδίστριας, με αφορμή τις επιστολές του Έκτακτου Επιτρόπου Αχαΐας, Γεωργίου Μαυρομμάτη, αλλά και του Γάλλου απεσταλμένου, Μορσαίν, οι οποίες ανέφεραν για την επανεμφάνιση της πανώλης στα Καλάβρυτα, ο Κυβερνήτης, συνέταξε την ακόλουθη επιστολή με ημερομηνία 10 Δεκεμβρίου 1828 και την απηύθυνε προς όλους τους Εκτάκτους Επιτρόπους και Διοικητάς της Επικράτειας, η οποία ανέφερε τα εξής, για την επανεμφανισθείσα πανώλη στα Καλάβρυτα.
«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Προς τους και όλην την Επικράτειαν Εκτάκτους Επιτρόπους και Προσωρ. Διοικητάς
Με βαθείαν μου θλίψιν σας αναγγέλομεν ότι η εσχάτως ανηφανείσα νόσος εις Βραχνί και Καλάβρυτα, είναι πανώλης, κατά τας αναφοράς των επί τούτω σταλμένων ιατρών.
Η Κυβέρνησις μόλις μαθούσα το απευκταίον τούτο συμβάν, έσπευσε να εφοδιάση τον κατ΄ εκείνον το Τμήμα Έκτακτον Επίτροπον με τας αναγκαίας διαταγάς της, σκοπόν κυρίως εχούσης τον περιορισμόν της νόσου ταύτης, όπου ανεκαλύφθη εις τον καθαρισμόν των μολυσθέντων μερών. Ο κατά την Πελοπόννησον Στρατηγός της Χ.Α.Μ δίδει εις την δεινήν περίστασιν ταύτην, νέα δείγματα ζήλου και ευνοίας προς την Ελλάδα. Ικανόν μέρος του Στρατηγού τούτου περιέζωσε τα μολυσμένα ταύτα μέρη και έκοψε πάσαν μετά των άλλων μερών κοινωνίαν. Αλλά προ της αναδιατάξεως του μιάσματος τούτου εις το Βραχνί και στα Καλάβρυτα ως ανύποπτοι τόποι εκοινωνούσαν ελευθέρως με όλα τα λοιπά μέρη της επικρατείας. Τούτον χάριν χρέος σας απαραίτητον είναι να επαγρυπνείτε εις τον της υγείας του μέρους του οποίου στην διοίκησιν σας εμπιστεύθη η Κυβέρνησις.
Να είσθε μεταξύ σας εις συχνήν ανταπόκρισιν περί του μεγάλου τούτου αντικειμένου και να κοινοποιείτε προς αλλήλους προθύμως και ταχέως ό,τι έκαστος ήθελε παρατηρήσει εις το διοικούμενον παρ΄ αυτού μέρος, το οποίον ήθελε είδει κάποια υποψίαν. Εις τοιαύτην περίστασιν διατάττεσθε να καταβάλλετε όσην φροντίδα και να λάβετε όσα μέτρα, το ουσιώδες της υποθέσεως ταύτης απαιτεί, συμβοηθούντες αλλήλους και ειδοποιούντες αμέσως την Κυβέρνησιν η οποία θέλει σπεύση να έλθει εις βοήθειαν σας δι όντινος δύναται μέσου. Οι Διοικούντες κατά τα τμήματα της Πελοποννήσου όσων διημερεύουσι στρατεύματα της Χ.Α.Μ, χρεωστείτε να διπλασιάσετε τον ζήλον εις την επαγρύπνησιν και εις εκπλήρωσιν του ιερού και απαραιτήτου τούτου χρέους, το οποίον ιερώτατον αποκαθίσταται δι όσα καλά η Ελλάς οφείλει εις την αγαθοποιόν των στρατευμάτων τούτων παρουσίαν.
Εν Αιγίνη τη 10 Δεκεμβρίου 1828
Ο Κυβερνήτης
Ιωάννης Αντ. Καποδίστριας » [Γεν. Γραμ. φ. 168 (48)].
Η επιστολή του Καποδίστρια στις 10 Δεκ. 1828 προς τους Εκτάκτους Επιτρόπους
Και, αμέσως ο Καποδίστριας, έδωσε εντολή στις 11 Δεκεμβρίου 1828 προς τον Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας, Γεώργιο Μαυρομμάτη , να απομονώσει την μολυσμένη πόλη των Καλαβρύτων και το χωριό Βραχνί, ώστε να μην υπάρχει καμία επικοινωνία με τα άλλα χωριά. Να χωριστούν οι άρρωστοι από τους υγιείς και να καθαρισθούν και αυτά τα μολυσμένα σπίτια και οι καλύβες.
Για αυτό τον σκοπό η Κυβέρνηση έστειλε τέσσερες έμπειρους εργάτες τους λεγόμενους και μόρτηδες (ειδικοί εργάτες για να απολυμαίνουν τους αρρώστους από την πανώλη και να θάβουν τους μολυσμένους και μη νεκρούς).
Παράλληλα, ο Κυβερνήτης, επεσήμανε στον Μαυρομμάτη, να πληροφορηθεί ακριβέστατα και για την υγεία των άλλων χωριών της επαρχίας του, επειδή «ελευθέρας ούσης της ούσης της κοινωνίας μέχρι των προλαβουσών ημερών με τα Καλάβρυτα και με το Βραχνί, ενδεχόμενον είναι να διεδώθει το μόλυσμα και αλλού, και να υποκρύπτεται δια τον χειμώνα, αλλά μετά τούτον απροσδοκήτως να εκπηδήση. Φροντίσατε λοιπόν εις την περιοδείαν ην μέλλετε να διανύσετε, σπουδαίως να επασχοληθήτε εις τούτο», αναφέρει ο Καποδίστριας στον Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας. (Γεν. Γραμ.φ.168-9, Νίκου Τζανάκου, «η Γαλλική εκστρατεία στο Μοριά και ο στρατάρχης Μαιζών », Πάτρα 2015) .
Η από 14 Δεκεμβρίου 1828 επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια {Γεν. Γραμ. φ. 170 (046)}.
Στις δε, 14 Δεκεμβρίου 1828, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, ενημερώνει τον Καποδίστρια σχετικώς για τον στρατηγό Φιλίπ Ιγκονέτ και την υπάρχουσα υγειονομική κατάσταση στα Καλάβρυτα, σε σχετική του επιστολή, ως ακολούθως : { Γεν.Γραμ.φ.170 (046) }.
«ο Στρατηγός Ιγκονέτ μετ΄ ολίγον αναχωρεί από τα πέριξ των Καλαβρύτων, όπου απήλθε προς περιορισμόν των μολυσμένων εκείνων μερών , ως πληροφορούμε σήμερον και επειδή είναι αμφίβολον αν παρατήση φρουράν ή όχι εκεί από το μεθ΄ αυτού σύνταγμα προς ακριβή περιορισμόν του κακού, μάλιστα καθότι και εις τα Βυσακιώτικα Καλύβια που μιας ώρας διάστημα των Καλαβρύτων, ανεφάνη εις μίαν οικογένειαν ασθένειαν πανώλου , έκρινον αναγκαιότατον την εκεί μετάβασή μου και σήμερον μεταβαίνω δια να ενεργήσω όλα τα απαιτούμενα προφυλακτικά μέσα αυτοπροσώπως και εις τον περιορισμόν και εις την εξόντωσιν της ολεθρίας ταύτης νόσου, ως και εις την προμήθειαν των αναγκαίων των εις περιορισμόν όντων κατοίκων εις την απουσίαν μου ενταύθα. Και έως ότου φθάσει ο προσδοκώμενος Προσωρινός Διοικητής των Πατρών εναπετέθη και η εσωτερική ευταξία της πόλεως και τα αφορώντα προς τα Γαλλικά στρατεύματα εις την ενταύθα Επαρχιακήν Δημογεροντίαν των Πατρών. Ελπίζεται λοιπόν τη θεία αντιλήψει και δι΄ ευχών της Κυβερνήσεως να σας αναγγείλω επομένως ευκτέα από εκεί και να οργανίσω την εκ νέου εκλογήν της Επαρχιακής εκείνης Δημογεροντίας καθώς αι διαταγαί της Εξοχότητάς σας με υπαγορεύουν και το χρέος μου απαιτεί. Μένω δε με σέβας βαθύτατον. Εκ Πατρών τη 14 Δεκεμβρίου 1828.
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης»
..................................................................................
.................................................................................
Γαστούνη
Η επιδημία όπως προαναφέραμε κτύπησε και την Γαστούνη, αλλά και τα παράλια της Ηλείας. Ο έκτακτος Επίτροπος Ήλιδος, Μπενιζέλος Ρούφος, από το χωριό Χελιδόνι Ηλείας και στις 29 Αυγούστου 1828, ανέφερε μεταξύ άλλων στον Κυβερνήτη για την επαρχία του τα εξής: «Το τμήμα της Ήλιδος τη του θεού βοηθεία και των υγειονομικών προφυλάξεων απηλάχθη προ ικανών ημερών από το νόσημα της πανώλης και οι κάτοικοι λαβόντες ελευθέραν κοινωνίαν έχαιρον άκραν υγείαν.
Η επιστολή του Εκτάκτου Επιτρόπου Ήλιδος, Μπενιζέλου Ρούφου, προς τον Καποδίστρια στις 29 Αυγούστου 1828, από Χελιδόνι της Ηλείας [Γεν. Γραμ. φ. 117 (73)]
Ήδη δε προ τρεις ημέρας εις ένα χωρίον της επαρχίας Γαστούνης, Καλέτζη λεγόμενον, απέθαναν αίφνης και παρ’ ελπίδα δύο άνθρωποι, τους οποίους απελθών ο υγειονόμος και παρατηρήσας εξηκρίβωσε ότι απέθανον από πανώλην. Αμέσως λοιπόν επεριόρισα το χωρίον αυτό και έλαβον όλα τα μέτρα να μην εξαπλωθεί περ’ ετέρω το νόσημα τούτο εις άλλους εκ των ρηθέντων κατοίκων, έκτοτε δεν ανεφάνη σημείον μολυσμού, αλλά χαίρουν οι λοιποί υγείαν. Μ’ όλα ταύτα, θέλει τους βαστάσω υπό μακράν και αυστηράν εκκάθαρσιν καθόσον οι νόμοι της υγείας απαιτούσι. Δεν εδυνήθην να εξακριβώσω με εντέλειαν πόθεν επήγασε το μόλυσμα εις το ειρημένον χωρίον, αλλ’ επειδή ο εις εκ των αποθανόντων ήτον ανυφαντής είναι υποψία ότι είχε λάβει νήματα από τους Δουκαίους, οίτινες προ δύο περίπου μήνας είχον μολυνθεί και εκείθεν διεδόθη η νόσος. Οι αποθανόντες από την πανώλην νόσον εις την επαρχίαν της Γαστούνης είναι 116, εξ’ών 76 είχον αποθάνει προ του αποσταλεί ο διορισθείς αστυνόμος υγειονόμος, οι δε εις την επαρχίαν του Πύργου 6 μόνον… ».
Τον επόμενο χρόνο, το 1829, τα κρούσματα ανά την Επικράτεια ήταν ελάχιστα και με την πάροδο του χρόνου, περιορίστηκαν ακαριαία.
Τέλος άξιο σημειώσεως είναι να επισημανθεί και η παρουσία του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και στη Δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στον Κάλαμο Λευκάδος, τον Μύτικα και την Κανδήλα Ξηρομέρου, περιοχές που τότε, έσφυζαν από πρόσφυγες Ηπειροσουλιώτες, τόσο στον Κάλαμο, όσο και στην Κανδήλα.
Μάλιστα στον Κάλαμο υπήρξε λοιμοκαθαρτήριο και σε μία τέτοια τιτάνια προσπάθεια που έκανε ο Κυβερνήτης για την εξάλειψη της πανώλης στην Ελλάδα, λογικό ήταν να επισκεφτεί και τους πάνω από 10.000 πρόσφυγες που ζούσαν στα 1825-1830 στο ιερό νησί του Καλάμου, αλλά και στα παράλια της Ακαρνανίας (Μύτικας – Κανδήλα, Βερίνα, Σταυρολιμιώνας και Βελά).
Και το κυριότερο, η Βόνιτσα, ο Καρβασαρά (Αμφιλοχία), η Ναύπακτος και το Μεσολόγγι δεν είχαν ακόμη ελευθερωθεί.
Ο δε Αρχιστράτηγος, Ρίχαρντ Τσώρτς, αρχές Ιανουαρίου 1828 ως τον Μάιο του 1828 είχε το στρατόπεδο του στο Δραγαμέστο (Αστακός) και μετέπειτα εγκαταστάθηκε στην Κανδήλα με στρατώνες στη θέση Παλιομάγαζα κοντά στον Μύτικα.
Από την Κανδήλα που ήταν και το Διοικητήριο του Ρίχαρντ Τσώρτς, ο Καποδίστριας υπέγραψε αρκετά έγγραφα και Διατάγματα και κυρίως αυτό με αριθ. 3322/1828 που αφορούσε τη δημιουργία των Χιλιαρχιών στη Δυτικά Ελλάδα, με το οποίο ως γνωστόν δημιουργήθηκαν οι χιλιαρχίες των δυτικοελλαδιτών οπλαρχηγών: Γεωργίου Τσόγκα, Γιώτη Βαρνακιώτη, Γαρδικιώτη Γρίβα, Δήμου Τσέλιου, Δημήτρη Μακρή και των Σουλιωτών Διαμαντή Ζέρβα και Αθανασίου Κουτσουνίκα.
Μαζί με τις Χιλιαρχίες δημιουργήθηκαν και οι Πεντακοσιαρχίες, όπως αυτές των: Φώτη Κουσουρή, Νικολάου Ζέρβα, Γιάννη Κώνστα, Τσάμη Γριβογιώργου, Γ. Λ. Ζέρβα, Γιάννη Κουτσουνίκα, Νικολάου Στράτου, Π. Μαλάμου, καθώς και αρκετές εκατονταρχίες και πενηνταρχίες.
Από την Κανδήλα κι επί ένα τετραήμερο, Καποδίστριας και Τσώρτς κατέστρωναν τα σχέδια δια την εκπόρθηση του Αμβρακικού και των περιοχών της Βόνιτσας, του Μακρυνόρους, της Αμφιλοχίας, του Μεσολογγίου, του Αντιρρίου και της Ναυπάκτου, περιοχές που ήταν ακόμη, όπως προείπαμε, υπό τουρκική κατοχή.
Είχε και έναν άλλο λόγο που ο Κυβερνήτης ταξίδεψε στη Δυτική Ελλάδα. Να δει από κοντά τι απέμεινε στον ρημαγμένο τόπο, την έκταση των καταστροφών, τον άμαχο πληθυσμό που φυτοζωούσε στον Κάλαμο Λευκάδος και στους λόγγους και στις σπηλιές στη Βερίνα και στη Βελά του Ξηρομέρου και ήταν εντελώς έρμαιος της τύχης του.
Πήγε λοιπόν επί τόπου να τονώσει το ηθικό τους και να τους ενισχύσει και οικονομικά με ένα σημαντικό ποσό των 25.000 γροσίων, απαραίτητα για τις οικογένειες των λοιμοκτονούντων προσφύγων στον Κάλαμο.
Έτσι στις 28 Ιουνίου ο Καποδίστριας με το δίκροτο ΑΖΩΦ, έφθασε στο Ξηρόμερο. Ας αφήσουμε τον τύπο εκείνης της εποχής, να μας περιγράψει την επίσκεψή του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια στον Κάλαμο Λευκάδος, τον Μύτικα και την Κανδήλα Ξηρομέρου. {ΓΕΝΙΚΗ: Φ.52 / 21-7-1828}
«Την 28 Ιουνίου ο Κυβερνήτης μετέβη εις το δίκροτον Αζόφ και υπήγεν εις την Δυτικήν Ελλάδα, όπου έφθασεν την επαύριον. Το Αζόφ προσωρμίσθη εις τον λιμένα των Μυτίκων έμπροσθεν της Κανδήλας. Εις την Κανδήλαν ευρίσκετο καταστρατοπεδευμένον το υπό τας διαταγάς του Αρχιστρατήγου Τσώρτς στράτευμα.
Ο Κυβερνήτης επήγε εκεί, και έμεινεν έως την 3 του Ιουλίου, διερχόμενος τον τόπον, και ενασχολούμενος εις τα περί το στράτευμα. Την 3 Ιουλίου επέβη εις έν των μυστίκων του ελληνικού στολίσκου και υπήγεν εις Κάλαμον. Έλαβε δε εις το Καθαρτήριον ταύτης της νόσου συνομιλίαν μετά του Διοικητού Καπ. Μανδεσλεή.
Ο αξιωματικός ούτος ανεδέχθη ευχαρίστως την φροντίδα να προμηθεύση άρτον εις τας πολυαρίθμους οικογενείας της Δυτικής Ελλάδος τας εις την νήσον εκείνην ευρισκομένας και υποφερούσας την πλέον φρικτήν ταλαιπωρίαν. Έλαβε δε επί τούτο ο Καπ. Μανδεσλεής την ποσότητα των 25.000 γροσίων τουρκικών και ευαρεστήθη να υποσχεθή εις τον Κυβερνήτην ότι θέλει στείλει προς αυτόν εντός ολίγου τον ονομαστικόν κατάλογον των οικογενειών, εις τας οποίας θέλει διαμοιρασθή αυτή η βοήθεια. Εκ Καλάμου ο Κυβερνήτης υπήγεν εις Δραγαμέστον και έπειτα εξηκολούθησε τον πλούν του επί του Αζόφ έως τον Μεσσηνιακόν κόλπον».
Το Διάταγμα 3322/1828 που αφορούσε τις Χιλιαρχίες στη Δυτική Ελλάδα, υπογεγραμμένο από τον Καποδίστρια και τον Σπ. Τρικούπη στις 1 Ιουλίου 1828 στην Κανδήλα Ξηρομέρου {Φροντ.φ.11}
Η επίσκεψη του Καποδίστρια στο Ξηρόμερο (Δραγαμέστο– Μύτικα- Κανδήλα) τους ενεθάρρυνε, τους έδωσε νέα πνοή και, όσοι ήταν αποστασιοποιημένοι, επέστρεψαν ξανά στα ελληνικά στρατεύματα και ο Κυβερνήτης, ικανοποιημένος από το ηθικό των καθημαγμένων Δυτικοελλαδιτών και Σουλιωτών, επέστρεψε για την Αίγινα, επισκεπτόμενος παράλληλα και άλλους ενδιάμεσες γεωγραφικές περιοχές της Πελοποννήσου.
Χολέρα και τύφος στην εποχή του Όθωνα
Μολυσματικές ασθένειες και για τακτά χρονικά διαστήματα, υπήρχαν πάντα στην Ελλάδα και μάλιστα με σοβαρές απώλειες ανθρωπίνων ψυχών. Το 1836-7 στην Ελλάδα κυριάρχησε η πανώλη και η χολέρα και μάλιστα στο νησί Πόρος, όπου πρωτεύοντα ρόλο στην εξάλειψη των επιδημιών, διαδραμάτισε ο γιατρός Πέτρος Κ. Ηπίτης, Φιλικός και συνεργάτης του Δημητρίου Υψηλάντη. Τόσο ήταν το μέγεθος της πανδημίας στον Πόρο, όπου σε σχετική του Ηπίτη, επιστολή, προς την Δημοτική αρχή, διαβάζουμε, ότι ζητούσε τον καθαρισμό της πόλης και από τα πτώματα…..
Δια την προσφορά που κατέβαλε με τις ιατρικές του γνώσεις, στην εξάλειψη της πανώλης στον Πόρο, η Πατρίδα του απένειμε ευαρέσκεια με το υπ. αριθ. 8699/1837 Διάταγμα του υπουργού των Εσωτερικών Αναστάσιου Πολυζωίδη:
Η χολέρα, η πανώλη, ο τύφος και άλλες μολυσματικές πανδημίες θέριζαν στην κυριολεξία την Ελλάδα σχεδόν ως το 1855 και με πάρα πολλούς θανάτους. Η χολέρα, λέγεται, ότι προήλθε από τα πλοία που έρχονταν σε επαφή με άλλες χώρες της Μεσογείου ή από ξένα πλοία που επισκέπτονταν για εμπορικούς λόγους το άρτι συσταθέν, τότε, ελληνικό Κράτος.
Οι κυβερνήσεις του Όθωνα, αρχικά δεν πήραν τα ενδεικνυόμενα μέτρα και όταν αυτά πάρθηκαν, ήταν πολύ αργά για το έθνος. Συγκεκριμένα το 1847, με Διάταγμα του ο Όθων, λαμβάνει μέτρα κατά της μεταδόσεως της χολέρας, όπως: Τα ερχόμενα πλοία και άνθρωποι, από μέρη όπου υπάρχει η χολέρα ή υπήρχε και δεν παρήλθαν 10 ημέρες από το τελευταίο κρούσμα, θέλουν είναι δεκτά μόνον στα λοιμοκαθαρτήρια της Σύρου, της Αίγινας, της Σκιάθου και στο νησί Άγιος Σώστης Μεσολογγίου. Αν παρ΄ ελπίδα πήγαιναν τα πλοία σε άλλο λιμάνι, οδηγούνταν υποχρεωτικά από τις υγειονομικές αρχές στα προαναφερθέντα λοιμοκαθαρτήρια. Επίσης να γίνεται η επί του πλοίου κάθαρσις επιβατών. Τα δε πλοία που απώλεσαν καθ΄ οδόν, κάποιο ναύτη ή επιβάτη από χολέρα ή φέρουν νοσούντας από χολέρα να παραπέμπονται υποχρεωτικά στο λοιμοκαθαρτήριο.
Αυτοί δε, που δεν συμμορφώνονταν σύμφωνα με τις ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις, αποπέμπονται υποχρεωτικά πέραν των ελληνικών υδάτων, αναφέρει ο Όθων στο Διάταγμά του στις 3 Σεπτεμβρίου 1849. {Φεκ. 31/1849}
Η κατάσταση όμως δεν συμμορφώνονταν με διατάξεις, καθότι υπήρξε απ΄ τον λαό πλήρης άγνοια των επιπτώσεων των μολυσματικών ασθενειών και το κακό χειροτέρευε από μέρα σε μέρα, με αποτέλεσμα ο Όθων να εκδώσει και άλλο διάταγμα στις 13 Σεπτεμβρίου 1849 {Φεκ.32 /1849}, καθαρά θα έλεγα γραφειοκρατικών υποδείξεων κι όχι απτών αποτελεσμάτων. Έτσι η πανδημία της χολέρας εμφιλοχώρησε και στην παραμικρή καλύβα σε όλη την επικράτεια με ανεξέλεγκτες καταστάσεις.
Μάλιστα στην Αιτωλοακαρνανία το 1855 το κακό με την χολέρα, υπερέβη τα όρια αντοχής και ανοχής από τους πολίτες και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει νέα επιπρόσθετα και δραστικά μέτρα και παράλληλα να προσλάβει γιατρούς ειδικά για την Ακαρνανία και Αιτωλία.
Σύμφωνα με το Διάταγμα «περί ορισμού του απαιτουμένου προσωπικού προς βοήθειαν και συνδρομήν των υπό της χολέρας πασχόντων εν Ακαρνανία» {Φεκ 40/1855}, προσέλαβε τρείς εκτάκτους ιατρούς με μισθό 300 δρχ τον μήνα σύν τα οδοιπορικά έξοδα τους που θα επισκέπτονταν τις πληγείσες περιοχές, καθώς και τρεις βοηθούς με μηνιαίο μισθό 150 δρχ τον μήνα συν οδοιπορικά. Προσέλαβε επιπλέον και νοσοκόμους με 60 δρχ. τον μήνα, καθώς και εκτάκτους υγειονομικούς υπαλλήλους. Παράλληλα, αναβλήθηκαν από την Κυβέρνηση και οι τότε προγραμματισμένες εκλογές των επαρχιακών Συμβουλίων του Νομού, σύμφωνα με το Φεκ, το οποίο αναφέρει: «Πληροφορηθέντες, ότι ενέσκηψε το νόσημα της χολέρας εις τας επαρχίας Μεσολογγίου και Βονίτσης και Ξηρομέρου του Νομού Ακαρνανίας και Αιτωλίας και ότι ένεκα τούτου η συγκάλεσις των Επαρχιακών Συμβουλίων του ρηθέντος Νομού είναι και ανέφικτος και ασύμφορος, προς την δημοσίαν υγείαν. Εν Αθήναις την 29 Σεπτεμβρίου 1855. ΟΘΩΝ».
Με αφορμή την έξαρση της χολέρας στην Ακαρνανία, η κυβέρνηση του Όθωνα σύστησε δύο έκτακτα λοιμοκαθαρτήρια στην Ακαρνανία και διόρισε τους αναγκαίους υγειονομικούς υπαλλήλους , όπως π.χ: 2 επιστάτες λοιμοκαθαρτηρίου με μηνιαίο μισθό 150 δρχ, 2 ιατρούς με μηνιαίο μισθό 300 δρχ, τέσσερες φύλακες με μηνιαίο μισθό 50 δρχ, 4 νοσοκόμους με μηνιαίο μισθό 100 δρχ.
Και με άλλο Διάταγμα, δίνει την δυνατότητα στον υπουργό Εσωτερικών να μισθώσει τους αναγκαίους ιατρούς με μισθό μηνιαίο 300 δρχ και τους αναγκαίους βοηθούς για τον κάθε γιατρό, δια να αποσταλούν όπου η ανάγκη απαιτήσει προς επίσκεψη των νοσούντων από την χολέρα. Και αναντίρρητα θα υπήρχαν και άλλα μέτρα τα οποία ελήφθησαν εκείνη την εποχή ή και μεταγενέστερα. Το «παιγνίδι» όμως είχε χαθεί όλως διόλου και οι θάνατοι ήταν σχεδόν καθημερινοί σύμφωνα με τον τύπο της εποχής.
Αψευδής μάρτυς για τους ιστοριοδίφες είναι οι φάκελοι των Αγωνιστών του ΄21 , όπου σχεδόν η πλειοψηφία των μαχητών χάθηκε από ανίατες ασθένειες απ΄ το 1835 ως το 1855. Την περίοδο αυτή, χάθηκαν, σύμφωνα με τους φακέλους των Αγωνιστών του ΄21 αρκετοί στρατιώτες, υπαξιωματικοί και αξιωματικοί, πέραν των απλών πολιτών.
Ενδεικτικά αναφέρουμε, τον εκ Κωνωπίνας Ξηρομέρου, χιλίαρχο στον αγώνα του ΄21, Δημήτρη Τσάμη Γριβογιώργο, που πέθανε από τύφο στη Βόνιτσα, σε ηλικία 45 ετών, όπως μας αναφέρει ο τύπος εκείνης της εποχής:
«Βόνιτσα 13 Δεκεμβρίου 1847. Εδώ έχομεν τρομεράν επιδημίαν, τα δημόσια καταστήματα εισίν όλα κλειστά ένεκα της ασθένειας των υπαλλήλων. Καθημερινώς αναχωρούν διά τον άλλον κόσμον από τρεις και τέσσαρας. Σήμερον ενταφιάσαμεν μεταξύ των άλλων και τον δυστυχή παλαιόν αγωνιστήν ταγματάρχην Τσάμην Γρηβογεώργον, ο Θεός να μας φυλάξη. Κατά τα άλλα υπάρχει κατά το παρόν εις την Ακαρνανίαν ησυχία ».
{Ταχύπτερος Φήμη, φ.696 / 27 Δεκ.1847}.
Η αναγγελία του θανάτου το 1847 του θανάτου του ταγματάρχη της βασιλικής Φάλαγγας, Δημήτρη Τσάμη Γριβογιώργου
Άλλες περιπτώσεις Λησμονημένων μαχητών του ΄21 που πέθαναν στο Ξηρόμερο από τύφο, χολέρα κλπ μολυσματικές ασθένειες, σύμφωνα με αρχειακές πηγές, είναι και οι ανώτεροι αξιωματικοί: Γεώργιος Τσόγκας, στρατηγός στον αγώνα του ΄21, συνταγματάρχης στη βασιλική Φάλαγγα επί Όθωνα, ο οποίος σύμφωνα με την εφημερίδα , Ταχυδρόμος / 6-11-1836, πέθανε στις 6 Νοεμ. 1836, σε ηλικία 51 ετών.
-Άλλος επιφανής Ξηρομερίτης, που απεβίωσε από ανίατη ασθένεια, ηλικίας 45 ετών, είναι και ο Πληρεξούσιος βουλευτής στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση στο Άργος το 1829, Ιωάννης Ν. Λογοθέτης ή Χαλικιόπουλος, καταγόμενος από την εύανδρο Βόνιτσα και για τον οποίο η εφημερίδα, ΑΙΩΝ: φ. 328 / 4 Φεβρ.1842 μας αναφέρει:
Νεκρολογία για τον Ιωάννη Λογοθέτη ή Χαλικιόπουλο το 1842
Παρόμοια τύχη θανάτου είχε κι άλλος επώνυμος αγωνιστής του ΄21 από το Ξηρόμερο, εκτός των προαναφερθέντων: Γιαννάκη Βαρνακιώτη, Γεωργίου Τσόγκα, Ιωάννη Λογοθέτη και Τσάμη Γριβογιώργου. Ήταν ο συνταγματάρχης στη βασιλική Φάλαγγα, Δήμος Τσέλιος, που πέθανε στην Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου 1854, από χολέρα, που θέριζε κυριολεκτικά την Αθήνα, αλλά και την Ελλάδα γενικότερα.
Ιδού τι αναφέρει η εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ» στις 13 Νοεμβρίου 1854 για την χολέρα και τους θανάτους επιφανών προσώπων και όχι μόνον.
« …Μεταξύ των τελευταίων θυμάτων της χολέρας οφείλομεν ν΄ αναφέρομεν τον γέροντα συνταγματάρχη Δήμο Τσέλιον, λείψανο του παρελθόντος αιώνος και εις των ατρομήτων στρατιωτών, του περιφήμου Κατσαντώνη ……»
Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 2183 / Σάββατο 13 Νοεμβρίου 1854.
Ενδεικτικά αναφέρονται στην παρούσα εργασία μας και ορισμένοι Ξηρομερίτες, εκ των Λησμονημένων αγωνιστών του ΄21, οι οποίοι, σύμφωνα με τους φακέλους στα Γ.Α.Κ (Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων Εθνικής Βιβλιοθήξης), χάθηκαν άδοξα, από ανίατες ασθένειες εκείνης της εποχής (πανώλη, χολέρα, τύφος), σε ηλικίες πολύ μικρές και κατά μέσον όρο, περίπου από 35 έως 45 ετών, που τους σκέπασε η λησμονιά και δεν ανάβει στη μνήμη τους κανένα αγιοκέρι, όπως το πρεπούμενο αγιοκέρι της εθνικής μνήμης. Ξηρομερίτες αξιωματικοί που χάθηκαν από ανίατες ασθένειες εκείνης της εποχής ήταν, οι :
Βλαχάκης Γεώργιος, Βούλγαρης Δημήτρης, Γέννειας Βασίλης, Γερόλυμος Κων/νος, Γαλάνης Γιαννάκης, Γαλάνης Παναγής, Ζαχαράκης Αλέξιος, Κακαμπίτζουρας Δήμος, Καραΐσκος Γεώργιος, Καυκούλης Γεώργιος, Κουνουπιότης Ιωάννης, Καρδαράς Αθανάσιος, Κοτρώνης Αθανάσιος, Καπογιωργάκης Κώστας, Κοκόρης Αποστόλης, Κολοκύθας Γεώργιος, Λαχήστρος Ιωάννης, Μπακογιώργος Πάνος, Μπίλας Βασίλης, Μακρυστάθης Δημήτρης και Νίκος, Μιχαλάκης Γιώργος, Μπεκιράκης Γαλάνης, Μήτζου Πάνος, Μπίσαλας Πάνος, Παπαρούπας Κώστας, Παλιογιώργος Ιωάννης, Πανταζής Χρήστος, Παλιογιάννης Δημήτρης, Παλιογιάννης Χρήστος, Ρόκος Θανάσης, Ρούπας Παναγής, Σερεπίσιος Βασίλης, Σμπόνιας Κίτσος, Σουλτάνης Γεώργιος, Σφυρής Δράκος, Τζαδήμας Αθανάσιος, Τζατζομήτσος Κώστας, Τσαούσης Χρήστος, Φραγκαθούλας Χρήστος, Χαλδούπης Βασίλης.
Και φυσικά αρκετοί υπαξιωματικοί και στρατιώτες, πέραν των απλών φυσικών προσώπων.
Αυτή ήταν, εν ολίγοις, η ιστορία της πανώλης στα χρόνια της Παλιγγενεσίας, καθώς και της χολέρας στην Οθωνική περίοδο, ιστορία την οποία ευτυχίσαμε να ερευνήσουμε, ενδελεχώς, επ΄ αρκετό χρόνο και να την παρουσιάσουμε μέσα από αδιάσειστα στοιχεία πρωτογενών αρχειακών πηγών από τα ΓΑΚ, τα οποία στοιχεία δημοσιεύονται , με αυτή την μορφή, για πρώτη φορά και, τούτο είναι που μας ικανοποιεί, αλλά και χαροποιεί ιδιαίτερα.
Στην παρούσα μελέτη –εργασία, έρχονται στη δημοσιότητα ιστορικά γεγονότα, που κάθε αναγνώστης θα ήθελε να γνωρίζει, καθότι η πραγματική μας ιστορία και δη η τοπική δεν μας έχει διδαχθεί όπως θα έπρεπε, για λόγους που ειλικρινά ποτέ δεν έχω κατανοήσει και ποτέ δεν έχω καταλάβει, το γιατί δεν μας διδάχθηκε.
Άξιο σημειώσεως είναι για τον αναγνώστη, στην παρούσα, επίμονη, χρονοβόρα και δαπανηρή έρευνά μας, η καταλυτική παρουσία στην εξάλειψη της πανώλης στα Καλάβρυτα το 1828 και, από τον τότε έμπιστο άνθρωπο του Καποδίστρια και Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας (Νομάρχης) Γεώργιο Μαυρομμάτη, ο οποίος κατάγονταν από την εύανδρο Κατούνα Ξηρομέρου της Ακαρνανίας.
Καλάβρυτα -Βραχνί -Διακοφτό
Στα τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου 1828, όμως, η ασθένεια της πανώλης έπληξε και την Αχαΐα, ξεκινώντας από τα Καλάβρυτα, στα οποία υπήρξαν 15 θάνατοι και ακολούθως προσέβαλε και το χωριό Βραχνί, το οποίο είχε 53 θανάτους, αλλά και το Διακοφτό.
Ο δε Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας, Γεώργιος Μαυρομμάτης, καταγόμενος από την Κατούνα Ξηρομέρου, με επιστολή προς τον Καποδίστρια στις 9 Ιουνίου 1828 , αναφέρει τα εξής: «με άκραν της ψυχής μου λύπην αναγγέλω προς την εξοχότητά σας ότι ανεφάνη υποψία πανώλης εις εν χωρίον της επαρχίας Καλαβρύτων ονομαζόμενον Βραχνί. Όταν κατά πρώτον ασθένησαν άνθρωποι εις τούτο το χωρίον, οι κάτοικοι φοβούμενοι μήπως αποκλεισθώσι και εκ τούτου εμποδισθώσιν από τας εργασίας των, συνώμωσαν τρόπον τινά να κρύψουν την ασθένειαν ταύτην, αφού πρώτον έλαβον μερικάς προφυλάξεις όσας ήτον δυνατόν να λάβωσιν άνθρωποι χωρικοί και άπειροι των τοιούτων ασθενειών.
Αλλ’ η νόσος κατ’ αρχάς μεν δεν εφάνη με οξέα αποτελέσματα, ώστε επέτυχον τω όντι να μη φοραθώσιν, εσχάτως όμως κατέστη σφοδρωτέρα , ησθένησαν ικανοί, και εμολύνθησαν δέκα οικίαι, το οποίον τελευταίον εγένετο φανερόν, λαβών την λυπηράν ταύτην αγγελία, μετέβην αυτοπροσώπως εκεί συμπεριλαβών και τους επαρχιακούς Δημογέροντας και επροσκάλεσα τους προκριτοτέρους του χωρίου ,και αφού τους επέπληξα σφοδρώς δια το ολέθριον και δι’ εαυτούς και δια τους λοιπούς κατοίκους φέρσιμόν των, εξέτασα την φύσιν και τα συμπτώματα της ασθενείας ταύτης μόνος μου, επειδή ιατρός δεν υπάρχει εις τούτο το τμήμα δια να γένει δι’ αυτού ακριβεστέρα παρατήρησις. Δεν ημπόρουν να με δώσωσι θετικάς πληροφορίας περί της αρχής της ασθενείας ταύτης, νομίζουν δε ότι μετεδόθη ή από εν χωρίον ονομαζόμενον Ρωγοί, εις το οποίον επεκράτη από τον καιρόν ακόμη του χειμώνος εν είδος κολλητικής ασθενείας, ή από τα Λιθαράκια, λιμένα του Διακοπτού, όπου όμως δεν υπήρξε, ουδέ υπάρχει τοιαύτη ασθένεια.
Όστις κυριευθεί από την νόσον ταύτην, εκτός πυρετού και πικρίας εις την γλώσσαν, άλλο τι δεν αισθάνεται, και ούτε κεφαλαλγία, ούτε εμετοί του συμβαίνουν, τα οποία είναι της αληθούς πανώλης σημεία. Κυριευμένος τοιουτοτρόπως από τον πυρετόν εβγάζει βουβώνας ή από την μασχάλην, ή εις τον μηρόν, ή εις το γόνυ ή εις τον αστράγαλον, των οποίων το χρώμα είναι κόκκινον ζωηρόν, εις το μέγεθος μικρότερον αυτού. Όσοι διεσώθησαν σώζουν ικανόν καιρόν τον βουβώνα τούτον απαράλλακτον οποίος εφάνη και εις την αρχήν, και ούτε σπάνει ούτε χάνεται, πόνους ολίγους προξενεί, απέθανον δε από την νόσον ταύτην άλλοι εις τρεις ημέρας, άλλοι εις επτά, τινές και εις δεκαπέντε. Οι δε διαφεύγοντες αναλαμβάνουν ογλήγορα. Είναι όμως περιεργείας άξιον ότι μεταξύ όλων των αποθανόντων άνδρες δεν είναι διόλου, αλλ’ όλοι γυναίκες και παιδία.
Διέταξα και παρρησιάσθη εις εμέ μία γυνή, η οποία είχεν αναλάβει από την νόσον, παρά της οποίας επιβεβαιώθην εις τας ανωτέρω παρατηρήσεις και είδον αυτοψεί τους βουβώνας, ό,τι με κάμνει να υποθέτω ότι δεν είναι καθαυτό πανώλη είναι, ότι μετά πολυήμερον συγκοινωνίαν των κατοίκων τούτων με γειτνιάζοντα χωρία, αν υπήρχεν αληθώς πανώλη έπρεπε να διαδοθεί και αλλαχού, και μάλιστα εις την μητρόπολιν ταύτην δια την καθημερινήν των συγκοινωνίαν, μόλον τούτο εγώ τους μεν μολυσμένους από την νόσον ταύτην διέταξα και εβγήκαν έξω του χωρίου (επειδή μόνον δύο ασθενείς είναι επί του παρόντος, και ούτοι όχι τόσον βαρέως) και εσύστησα περί αυτούς φρουράν, συγχρόνως διέταξα και εξεσκέπασαν τας οικίας των μολυσμένων των οποίων την ξυλικήν, καθώς και όλα τα εν αυταίς διώρισα να καύσωσιν εκτός των επίπλων, τα οποία έρριψαν εις τον ποταμόν δια να καθαρισθώσι, τους δε λοιπούς κατοίκους περιώρισα εντός του χωρίου των με ικανήν στρατιωτικήν δύναμιν και απέκοψα πάσαν κοινωνίαν και μεταξύ των, και μετά των ασθενών, ώστε δια τούτων ελπίζω να μη κάμει επί πλέον πρόδον το κακόν.
Από Καλάβρυτα τη 9 Ιουνίου 1828. ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος,
Γεώργιος Μαυρομμάτης». { Γεν.Γραμ.φ.86 (έγγρ.68)}
Και σε επόμενη επιστολή του, στις 12 Ιουνίου 1828, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, αναφέρει προς τον Κυβενήτη Καποδίστρια, τα παρακάτω:
«Εις το χωρίον Βραχνί όπου ανεφάνη η νόσος της οποίας προ των ημερών ανέφερα προς την εξοχότητά Σας. Μετά τας υγειονομικάς προφυλάξεις όσες ελήφθησαν καμίαν πρόοδον το κακόν δεν έκαμεν, ούτε άλλος κανείς εμολύνθη, απέθανον μόνον δύο εκ των ήδη ασθενούντων...» {Γεν. Γραμ.φ.83}. Αλλά και σε μεθεπόμενη επιστολή του, με ίδια ημερομηνία, αναφέρει ο Μαυρομμάτης στον Κυβερνήτη, μεταξύ των άλλων και τα εξής: «…και ο ίδιος εγώ δε, να μεταβώ εις Βοστίτσαν (Αίγιο) δια να ευρίσκομαι πλησιέστερον. Αν και η υποψία της πανώλης, περί της οποίας προ ολίγων ημερών ανέφερον εις την εξοχότητά Σας, δεν με εσυγχώρει να μεταβώ αμέσως εις Βοστίτσαν. Εκρίθη όμως αναγκαίον ν΄ αφήσω Επιστάτην εις τας περί το μολυσμένον χωρίον προφυλακάς και να πλησιάσω εις τα μέρη, όπου τα πράγματα θέλουν καταστήσει αναγκαιοτέραν την παρουσίαν μου. Μένω με Σέβας βαθύτατον Εν Καλαβρύτοις τη 12 Ιουνίου 1828 Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
Γεώργιος Μαυρομμάτης» { Γεν. Γραμ.φ.83}.
Σχεδόν τρεις μήνες η περιοχή των Καλαβρύτων ζούσε με την πανώλη, βιώνοντας μυστικά, τα αποτελέσματά της, [συνώμωσαν τρόπον τινά να κρύψουν την ασθένειαν ταύτην], αναφέρει στην επιστολή του προς τον Καποδίστρια ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας.
Σχεδόν τρεις μήνες η περιοχή των Καλαβρύτων ζούσε με την πανώλη, βιώνοντας τα αποτελέσματά της μυστικά, [συνώμωσαν τρόπον τινά να κρύψουν την ασθένειαν ταύτην ] , αναφέρει στην επιστολή του προς τον Καποδίστρια, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης. Και σε άλλη επιστολή που φέρει ημερομηνία 27 Αυγ.1828, { Γεν. Γραμ.φ.117 } αναφέρει για την πανώλη στα Καλάβρυτα τα ακόλουθα:
«Η φθοροποιός νόσος της πανώλης, η οποία εμαστίγωσε τρείς ήδη, μήνες την επαρχίαν των Καλαβρύτων, πλησιάζει εις το τέλος της και όλα τα μολυσμένα χωριά, άλλα μη εκκαθαρίσθησαν, άλλα δε εντός ολίγου καθαρίζονται και λαμβάνουν ελευθέραν κοινωνίαν. Την λεπτομερή στα τούτου πληροφορίαν λαμβάνεται από την έκθεση των έκθεσιν των πρακτικών του υγειονόμου κυρίου Παύλου Διαμαντίδου, την οποία ευρίσκεται ενταύθα έγκλειστον. Κρίνω περιττόν να προσθέσω τι περισσότερον εις ταύτα. Δεν είναι όμως δίκαιον να αποσιωπήσω και την αξιότητα και δραστηριότητα με την οποίαν ο κ. Παύλος Διαμαντίδης επεσκέφθη τα μολυσμένα μέρη και έκαμε τα αναγκαίας καθάρσεις.
Και μένω με βαθύτατον σέβας. Εν Βοστίτζη τη 27 Αυγούστου 1828.
(Τ.Σ) Ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας. Γεώργιος Μαυρομμάτης». [Γεν. Γραμ.φ.117 ]
Εν τω μεταξύ, μετατέθηκε από την Αίγινα, στα Καλάβρυτα, όπως είδαμε πιο πάνω, ο λοχαγός και υγειονόμος, Παύλος Διαμαντίδης, ο οποίος σε σχετική του έκθεση, απευθυνόμενη προς τον Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας, Γεώργιο Μαυρομμάτη, που φέρει ημερομηνία 27 Αυγ.1828, διαπιστώνεται αναλυτικά η τραγική κατάσταση που είχε υποπέσει η επαρχία των Καλαβρύτων από την επιδημία της πανώλης, όπως αυτή περιγράφεται από τον προαναφερθέντα υγειονόμο, στην τρισέλιδη ακόλουθη επιστολή του.
Ιδού και η επιστολή- έκθεση συμβάντων του υγειονόμου Παύλου Διαμαμντίδη.
«Δεν έλειψα από κάθε μέρος ιδιαιτέρως να σας ιδιάσω την κατάστασιν υγείας των εγκατοίκων. Σήμερα δε αφού περιήλθον όλα τα από την νόσον βεβλαφθέντα μέρη , σπεύδω δια της παρούσης μου να σας προσφέρω γενικήν αναφοράν των παρατηρήσεων και προς ασφάλειαν του κοινού διατάξεών μου.
Παρατηρήσεις χωρίου Περιστεράς: 11 Αυγούστου 1828.
Η νόσος εισέβαλε εις Περιστέραν την 5ην Ιουνίου δια μετά από Βραχνί ελθούσης γυνής. Την 18η ιδίου, αναγνωρησθείσα η νόσος ως πανώλης, άμα ελήφθησαν και τα προς περιορισμόν ανάλογα μέτρα. Είκοσι και ενάτη ημέραν σήμερον, οπού δεν έβλαψεν τινά των εγκατοίκων και χαίρει εκκαθαριζόμενοι άπαντες άκραν υγείαν .
Περί χωρίον Σόλος: Μόλας τας περί εκείσε υγειονόμου προφυλάξεις, εισχώρησεν η νόσος από Περιστέραν την 30 Ιουνίου και εις το χωρίον τούτο. Την αυτήν ημέραν ελήφθησαν τα δραστηριότερα υγειονομικά μέτρα. Και δεκάτη εβδόμη ημέρα οπού δεν έβλαψε η νόσος τινά των εγκατοίκων και χαίρουν άπαντες υγείαν. Οι από Περιστέραν και Σόλος, από την νόσον βλαφθέντες ήσαν εβδομήντα και σώθησαν εξ αυτών πέντε. Ήτοι πέθαναν 65.
Περί Βραχνί 15 Αυγούστου: Η νόσος εισέβαλεν εις το χωρίον τούτο την ημέρα της Λαμπρής (1 Μαΐου 1828) και εξαφάνισε τους κατοίκους δια την άγνοιαν της φύσεως αυτής. Μέχρι 9ης Ιουνίου ημέραν οπού κατά την επιταγήν σας ελήφθησαν τα δραστηριότερα υγειονομικά μέτρα , τριάντα και οχτώ ημέρες οπού η νόσος δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων και χαίρουν άπαντες άκραν υγείαν. Πόθεν δε εισχώρησεν η νόσος αγνοείται. Οι του χωρίου από την νόσον βλαφθέντες ήταν 75, εξ αυτών απέθαναν 53.
Περί Καλαβρύτων 16 Αυγούστου 1828: Η νόσος εισέβαλεν εις την πόλιν ταύτην εν καιρώ των επαρχιακών Συνελεύσεων εις την συνάθροισιν των οποίων ήσαν και από Βραχνί Δημογέροντες και λοιποί. Και ανεφάνει κατά την 15η Ιουνίου. Την αυτήν ημέραν ελήφθησαν από τον και τα μέρη σας διορισθέντα Γεώργιον Μόστραν, του και Αστυνόμου της Αχαΐας τα δραστηριότερα μέτρα και πενήντα τρείς ημέρες οπού η νόσος δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων και χαίρουν άπαντες υγείαν. Οι της πόλεως ταύτης βλαφθέντες ήσαν 15 και των οποίων ένας εσώθη ( πέθαναν 14).
Περί Λεχουρίου 18 Αυγούστου: Η νόσος διεδώθη εις το χωρίον τούτο (από τινάς κατά την 8η Ιουνίου μολυσθέντας καλογέρους Μονής Αγ. Γεωργίου ού μακράν Λεχουρίου) και ενεφάνη εις Λεχούρι κατά την 14 Ιουλίου. Ο εκείσε υγειονόμος δεν έλλειψε να λάβει τα δραστηριότερα μέτρα. Και εικοσιεφτά ήδη ημέρες οπού δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων η νόσος, πλήν του Δημητρίου Λεχουρίτη, όστις ασθένησε την 3η Αυγούστου και ετελεύτησε την 6ηαυτού.΄Οστις όμως κατά το λέγειν του Τμήματος εκείνου υγειονόμον, δεν ανέδειξεν συμπτώματα πανώλης νόσου. Η νόσος έβλαψεν οχτώ του μοναστηριού και έξι του χωρίου ανθρώπους εκ των οποίων δύο μόνον εσώθηκαν. Ήτοι σύνολον 12 νεκροί.
Περί Κερπενής 21 Αυγούστου: Η νόσος εισέβαλεν εις την πόλιν ταύτην, κατά την 20 Ιουνίου και ανεφάνει εις μίαν γυνήν Κερπενής. Κατά την 2 Ιουλίου μηνός, διαδοθείσα η της γυνής ασθένεια εις και τα λοιπά τρία μέλη της οικογενείας της, ανεγνωρίσθη η νόσος σε πανώλης και ελήφθησαν τα αναγκαία μέτρα. Κατά την μαρτυρίαν των Δημογερόντων, τριάντα και οκτώ ημέρας οπού δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων η νόσος και χαίρουν άκραν υγείαν. Έβλαψεν δε η νόσος ανθρώπους 28 και των οποίων εσώθηκαν 5. Ήτοι σύνολον 23 νεκροί.
Διατάξεις ασφαλείας και κοινωνίας των ρηθέντων μερών
Περί Καλαβρύτων: Λαβών την περί κοινωνίας των εγκατοίκων, της διαταγήν σας και την πληροφορίαν της υγείας των καταστάσεων, δεν έλειψα να συγκατανεύσω εις την κατά την 18 τρέχοντος δοθείσαν τους κοινωνίαν, πλην των υπόπτων την κοινωνίαν των οποίων ανέβαλον δια την 28 τρέχοντος.
Περί Περιστέρας: Επειδή και εκ των παραστάσεων μου φαίνεται έλαβον οι κάτοικοι τα προφυλακτικά μέτρα και εκκαθαρίζονται από την 18 Ιουνίου μηνός , και περί πλέον παρήλθον σήμερον τεσαράκοντα ήδη ημέρες χωρίς να βλαφθεί τις εξ αυτών. Διέταξα την ημέρα της κοινωνίας των δια την 28 τρέχοντος , πλήν των υπόπτων ήτις να συγχωρηθή την 6 του ερχομένου Σεπτεμβρίου μηνός . Δεν έλλειψα εις την εκεί διατριβήν μου να μεταχειρισθώ τους μόρτιδες εις την τακτικήν εκκαθάρησιν των οποίων και να δώσω οδηγίαν στους κατοίκους και τα αναγκαία εκκαθάρσεως μέτρα κλπ κλπ
Περί Σόλον: Επειδή και παρήλθον επίσης πενήντα μόνον ημέραι οπού καθαρίζονται και φυλάττονται οι κάτοικοι του χωριού τούτου και παρήλθον δέκα και οκτώ ημέραι οπού δεν εβλάφθη ουδείς των εγκατοίκων και υπόπτων, διέταξα εις την των Σολιωτών κοινωνίαν δια την 28 τρέχοντος, πλην των υπόπτων οι οποίοι ή θέλουν διαμείνει εις εκκαθάρησιν έως 9 του ερχομένου Σεπτεμβρίου και εις τούτο το χωρίον έγιναν αι περί της εκκαθαρίσεως αναγκαίαι οδηγίαι μου.
Περί Βραχνίου: Επειδή ελήφθησαν τα αναγκαία προφυλακτικά μέτρα των εγκατοίκων τούτων και μάλιστα υπό την επιστασίαν του της Αχαΐας Αστυνόμου από την 9 Ιουνίου και μετά να παρήλθαν τεσσαράκοντα και έξι ημέρας , οπού η νόσος δεν έβλαψε τινά των εγκατοίκων. Και προς τούτοις εκκαθαρίσθησαν, από τους παρ΄ εμού διορισθέντες μόρτιδες όλα τα ύποπτα πράγματα αυτών . Διέταξα εις την κοινωνίαν τούτων δια την 28 τρέχοντος, ευνοούντας και τους ποτέ υπόπτους αυτών.
Περί Κερπενής: Επειδή και ελήφθησαν τα προφυλακτικά μέτρα την 2α Ιουλίου και παρήλθαν τριάκοντα οχτώ ημέραι οπού δεν εβλάφθη δια των εγκατοίκων ή υπόπτων περί πλέον εκκαθαρίστθησαν πάντα ύποπτα πράγματά των , όλως δυνάμεσι υπό την, τας υπό επιστασίαν ενός των μόρτιδών μας. Διέταξα εις την κοινωνίαν τούτων δια την 28 τρέχοντος πλήν των υπόπτων οι οποίοι θέλουν αναμονή έως τας 9 του τρέχοντος Σεπτεμβρίου.
Περί Λεχουρίου: Μόλον οπού ελήφθησαν μέτρα φυλάξεως και εκκαθαρίσεως των εγκατοίκων από την 14η μηνός Ιουλίου και τριάντα ήδη ημέρες οπού δεν εβλάφθη τις αυτών από την νόσον, απεφασίσθησαν δια τον κατά την έξι ιδίου τρέχοντος . Γεννηθέντα θάνατον του Δημητρίου Λεχουρίτη, να κοινωνήσουν οι κάτοικοι Λεχουρίου την 9η Σεπτεμβρίου, πλήν της οικογενείας του Λεχουρίτη, ήτις θέλει ευνοεί την αρχήν εκκαθαρίσεω την ημέραν της 6ης Αυγούστου και θέλει κοινωνεί την 17η του Σεπτεμβρίου.
Ευγενέστατε! Αύται εισίν αι παρατηρήσεις και προς ασφάλειαν του κοινού Διατάξεις μου, τας οποίας κατά χρέος καθυποβάλλω εις την επίκρισίν σας. Αι προσδιοριζομέναι των διαφόρων μερών ημέραι της κοινωνίας των πλησιάζουν. Και χάριν τούτου πέμπω την παρούσαν μου με επίτηδες ανθρωπόν μου με τον οποίον επιθυμώ να λάβω περί πάντων και όσον τάχιστα Σεβαστήν απόφασίν σας βεβαιώνοντά σας και αύθις τας παρατηρήσεις και διατάξεις μου και βασίμως. Υποσημειούμαι μόλον το σέβας και μένω εις τους ορισμούς σας. Ευπειθέστατος .
Παύλος Διαμαντίδης, Λοχαγός Ίσον απαράλακτον τω πρωτοτύπω.
Εν Βοστίτζη τη 27 Αυγούστου 1828, ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
( Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης » [ Γεν.Γραμ.φ.117(24)]
...............
Και από την Βοστίτσα ( Αίγιο), στις 6 Σεπτεμβρίου 1828 , ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, σε επιστολή του προς τον Καποδίστρια, αναφέρει, ότι «εσχάτως περικλήσας και την αναφοράν του υγειονόμου των Καλαβρύτων κ. Παύλου Διαμαντίδη, ελπίζω ότι έδωκα ικανάς πληροφορίας εις την Κυβέρνησιν. Επαναλαμβάνω μόλον ταύτα και ήδη, ότι όλα τα μεμολυσμένα χωρία εκκαθαρίσθησαν και δεν μένει ειμή μόνον εις το Λεχούρι μικρά υποψία και ελπίζω εντός ολίγου να χαροποιήσω την κυβέρνησιν με την τελείαν κάθαρσιν της επαρχίας» [Γεν. Γραμ.φ.121 (22)]
Η επιδημία φάνηκε ότι υποχώρησε, με αποτέλεσμα ο Καποδίστριας , στις 7 Σεπτεμβρίου 1828, από τον Πόρο και με εγκύκλιο του , ενημερώνει όλους τους Εκτάκτους Επιτρόπους και Διοικητές στην Επικράτεια, ότι:
«Απηλλάχθη θείω ελέει και όλη η επαρχία των Καλαβρύτων από το επιπολάσαν εις την Πελοπόννησον μόλυσμα και υγεία άκρα βασιλεύει προ πεντήκοντα ημερών πανταχού της Πελοποννήσου.
Ως μέτρον άκρας φρονήσεως τα νεωστί εξελθόντα της εκκαθαρίσεως χωρία , υπάγονται ακόμη εις προφύλαξιν , και από τους εκεί σταλέντας παρά της Κυβερνήσεως επιστάτας απαγορεύεται εισέτι εις τα χωρία ταύτα η ελευθέρα κοινωνία αν και είναι εκτός υποψίας. Τούτον χάριν προσφέροντες δόξαν και ευγνωμοσύνην εις τον πολυεύσπλαχνον θεόν, διατάττομεν προθύμως να κοινωνή από σήμερον ελευθέρως η Πελοπόννησος με όλα τα λοιπά μέρη της Επικρατείας»
{ Γενική: φ.66/8/9/1828 }
ΓΕΝΙΚΗ: Φ.57/ 8 Αυγ. 1828 ΓΕΝΙΚΗ: Φ. 66 / 8 Σεπτ. 1828
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, Αρχές και πολίτες, να ελαττώσουν την επαγρύπνηση και να μην τηρούνται σχολαστικά τα υποδειχθέντα υγειονομικά μέτρα, με αποτέλεσμα να επανεμφανιστεί η πανώλη στα Καλάβρυτα, στο Βραχνί και στα χωριά πέριξ αυτών προς το τέλος του Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου του 1828. Ο Γεώργιος Μαυρομμάτης σε σχετική προς τον Κυβερνήτη επιστολή του, αναφέρει ότι επανεμφανίστηκε η θανατηφόρος νόσος στο Βραχνί και, ότι διέταξε να σταματήσει η επικοινωνία των κατοίκων με τα Καλάβρυτα και παράλληλα ότι κάλεσε τον γιατρό Δουμών δια να επιληφθεί αυτοπροσώπως το θέμα της ασθένειας των κατοίκων των Καλαβρύτων. Μάλιστα αναφέρει, ο Μαυρομμάτης, ότι επίπληξε τους κατοίκους και τους έθεσε ξανά σε καραντίνα.
Ακολούθως, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, πήγε στα Καλάβρυτα όπου συγκρότησε τέσσερα ολιγομελή στρατιωτικά τμήματα με επικεφαλής τον στρατηγό Ιγκονέτ (Philippe Hingonet), ανώτερο Γάλλο αξιωματικό του στρατάρχη, Μαρκησίου Νικολάΐ Ιωσήφ Μαιζών, τα οποία τμήματα περιφρουρούσαν την επαρχία Καλαβρύτων. {Γενική.φ.63/29-8-1828}.
Με όλα αυτά ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, αναγκάζεται και στέλνει επιστολή προς τον Καποδίστρια, με την οποία του γνωστοποιεί τα νέα δεδομένα της επανεμφάνισης της πανώλης, αναφέροντας επί λέξει τα ακόλουθα :
"Εις το χωρίον Βραχνί και εις μίαν οικογένειαν εις Καλάβρυτα, ανεφάνη μία θανατηφόρος και οξεία νόσος.
Τα τρομερά αποτελέσματα της μόλις σβησθείσης ασθενείας μ’ έκαμαν να λάβω αμέσως μέτρα. Διέταξα να κοπεί η κοινωνία των λοιπών μερών με το Βραχνί και την Μητρόπολιν των Καλαβρύτων και επροσκάλεσα τον ιατρόν κύριον Δουμών δια να υπάγει να επισκεφθεί αυτοπροσώπως τα μέρη ταύτα και να παρατηρήσει την φύσιν και τα συμπτώματα της ασθενείας, και θέλω γνωστοποιήσει εις την Κυβέρνησιν τας παρατηρήσεις του.
Από την Δημογεροντίαν έγιναν μερικές προεξετάσεις αλλά δεν ανακαλύφθησαν συμπτώματα πανώλης.
Μ’ όλον τούτο θέλω προσπαθήσει να προληφθεί το κακόν, αν τω όντι φανώσι βάσιμοι υποψίαι. Μένω και με Σέβας βαθύτατον.
Εκ Πατρών τη 23 Σεπτεμβρίου 1828
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος,
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης » [Γεν. Γραμ. φ. 159 (80)]
Και, στις 19 Οκτωβρίου 1828, ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας, Γεώργιος Μαυρομμάτης, σε σχετική επιστολή του, που αναφέρει για την υγειονομική κατάσταση στα Καλάβρυτα, γράφει του Καποδίστρια, τα ακόλουθα:
«Στις 16 του παρόντος έφθασεν εις τα ενταύθα, αναχωρήσας από Πάτρας τας 15 και εύρον τον στρατηγόν Ιγκονέ εις το χωρίον Γουμένισσα, μετά του στρατεύματός του, μακράν των Καλαβρύτων περίπου δύο ώρας, όπου τελειώσει τας ημέρας της καθάρσεώς του θέλει απέλθει με ελευθερίαν κοινωνίαν εις Πάτρας. Διευθέτησεν όμως πρώτον ο Μέγας ούτος Φιλλένην ανήρ όσον έπρεπε τα περί μολυσμένων μερών και συνήργησεν ανηκόντως των ευγενών και Φιλελληνικών αισθημάτων του τα όσα αφορώσι και την ταχείαν εξόντωσιν του κακού και την ακριβήν εκκάθαρσιν των μολυσμένων μερών Καλαβρύτων και Βραχνίου, ώστε εγώ εύρον τα πάντα διευθυντημένα και καλώς διορθωμένα δια την υγιεινήν αποκατάστασιν αυτών.
Αληθώς εις αυτόν τον Μέγα άνδρα το Έθνος και η Πατρίς οφείλει μεγίστην ευγνωμοσύνην, καθότι αφ΄ ού προσέφερε τους κοινούς μετά των λοιπών Γάλλων αγώνας και θυσίας υπέρ αυτής, προσέφερε και προσφέρει, ολονέν θυσίας ιδιαιτέρας προσωπικάς και χρηματικάς υπέρ της ταχείας εξαλείψεως της τρομεράς ταύτης νόσου.
Συνέδραμεν ο ευγενέστατος ούτος Γάλλος τους μολυσμένους και απόρους των Καλαβρύτων και του Βραχνίου και με τροφάς και με χρήματα και με ενδύματα και με ιατρικά και με αυτήν την προσωπικήν του παρουσίαν, ώστε εφάνη άλλος φιλόστοργος πατήρ, και ευεργέτης τούτων, ώστε το ΄Εθνος πρέπει να δείξει προς αυτόν τα αισθήματά της βαθιάς ευγνωμοσύνης του υπέρ των τοσούτων θυσιών και αγώνων του.
Οι κάτοικοι των Καλαβρύτων και του Βραχνίου περιορίστηκαν και περιορίζονται σήμερον έτι μάλλον εις τα ίδια χωρίς να έχουσιν την παραμικράν επικοινωνίαν με κανέν μέρος. Οι μολυσμένοι και οι ύποπτοι είναι έξω της πόλεως περιορισμένοι και αυτοί υπό στρατιωτικής φρουράς. Οι έσωθεν των Καλαβρύτων υγιαίνουσι άπαντες από τας 30 του παρελθόντος. Όταν απεχωρίσθησαν οι μολυσμένοι και οι ύποπτοι έσω της πόλεως κανείς δεν απέθανεν, ούτε ησθένησεν διόλου. Οι έσωθεν και έξωθεν εις το λοιμοκαθαρτήριον αποθανόντες υπάρχουσι μέχρι της σήμερον 13. Οι ασθενείς μόνον εις το λοιμοκαθαρτήριον 2. Εις το Βραχνί είναι 28 ημέρες σήμερον, όπου κανείς δεν απέθανεν, ούτε ασθενή. Το οποίον σας προανηγγέλαμεν περί των Καλυβίων Βυσικά , ότι εφάνη μία οικογένεια μολυσμένη, παρετηρήθη εξακριβωμένως και απεδείχθη ανύπαρκτον ολοτελώς. Εφρόντισα και φροντίζω ολονέν για την προμήθειαν των αναγκαίων τόσον των μολυσμένων και απόρων καθώς και των μη τοιούτων περιορισμένων κατοίκων. Άμα ήλθον ενταύθα εζήτησα κατάλογον των υπόπτων και απόρων , τον οποίον περιμένω σήμερον να μου διευθύνουν….
Μέχρι της σήμερον επρομηθεύτηκαν οι ύποπτοι και ενδεείς των Καλαβρύτων και Βραχνίου με περίπου εξήντα κιλά αραποσίτι. Οι εις το λοιμοκαθαρτήριον όντως των Καλαβρύτων και Βραχνίου έχουσι χρείαν ενδυμάτων, τα οποία και ο Στρατηγός Ιγκονέ μ΄ επρότεινεν, κι εγώ βλέπω ότι είναι αναγκαία προς αυτούς δια την τελείαν και ταχείαν εκκαθάρησιν των, και θέλω φροντίσει να τους προμηθευτούν και αυτά και νομίζω ότι θέλει μου συγχωρεθεί αύτη η τόλμη παρά της εξοχότητός σας.
Δια τον ακριβή περιορισμό των Καλαβρύτων και του Βραχνίου μη εξυκανούσης της στρατιωτικής φρουράς μου, εκρίθη αναγκαίον να παραλάβω από τα πλησιάζοντα καθαρά χωριά στρατιώτας, τους οποίους και εδιώρισα εις το έργον αυτό δια να ασφαλίσωμεν την υγιεινήν κατάστασιν των έξωθεν μερών και νομίζω και περί τούτου δεν έπραξα κακά.
Μόλον τούτο περιμένω ανυπομόνως τας ανηκούσας οδηγίας περί πάντων. Επομένως ελπίζω δια της θείας αντιλήψεως κι δι΄ ευχών της Κυβερνήσεως ίνα σας αναγγείλω ευκτέα περί των μολυσμένων τούτων μερών και περί της παντελούς εκριζώσεως του φθοροποιού τούτου κακού . Μένω δε με σέβας βαθύτατον.
Εν Καλυβίων Βυσωκά. Τη 19 Οκτωβρίου 1828
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης» [Γεν. Γραμ. φ.173 (03)]
....................
Ως γνωστόν, εκείνη την εποχή, ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Ι΄, είχε αναθέσει στον στρατάρχη Μαιζών την ηγεσία των Γαλλικών δυνάμεων στην Πελοπόννησο και του επιφόρτισε την εκδίωξη του Ιμπραήμ κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Μοριά, παραχωρώντας του μάλιστα γιαυτόν τον σκοπό, μία Μεραρχία στρατιωτικών δυνάμεων και δυο καράβια, αλλά και αντίστοιχο υγειονομικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο για εκείνη την εποχή στρατιωτικό και υγειονομικό προσωπικό .
Τότε ο Μαιζών, κατέλαβε αμαχητί τα φρούρια της Μεθώνης, της Πύλου και της Κορώνης, ενώ τον Οκτώβριο του 1828 απελευθέρωσε, ύστερα από πολιορκία, τα φρούρια της Πάτρας ( 7 Οκτ.1828 ) και του Ρίου. Τόσον ο Μαιζών όσον και ο στρατηγός του, Φιλίπ Ινγκοντέ βραβεύτηκαν για την προσφορά τους στην εκκαθάριση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους και την συμβολή τους στην κάθαρση της πανώλης στην Αχαΐα , με τον Σταυρό των Ιπποτών του Τάγματος του Σωτήρος από τον Καποδίστρια και , σήμερα στην Αθήνα , αλλά και στην Πάτρα, τα ονόματά τους κοσμούν σε αντίστοιχες ονοματοθεσίες οδών.
Αυτή η εκστρατεία των Γαλλικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο τους στοίχισε σε ζωές, πάνω από 1000 άνδρες, αρχής γενομένης από τη ναυμαχία του Ναυρίνου 20 Οκτωβρίου 1827 ως και στις 20 Φεβρουάριο του 1829 που αναχώρησαν οι Γάλλοι για την πατρίδα τους.
[Γεώργιος Μαυρομμάτης*: Κατάγονταν από την Ακαρνανία. Ήταν γιος του Μήτσου Μαυρομμάτη και γεννήθηκε στην εύανδρο Κατούνα Ξηρομέρου το 1771. Υπήρξε προεστός – κοτζάμπασης του Ξηρομέρου. Διετέλεσε: Γερουσιαστής στη Δυτικής Χέρσο Ελλάδα (1822) , πληρεξούσιος βουλευτής Ξηρομέρου (1823, 1827, 1829), υπουργός Οικονομικών (30-5-1827 ως 30-9-1827), Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας (1828-1830), Αντιπρόεδρος Δ΄ Εθνοσυνέλευσης το 1829, Γερουσιαστής (1829), Έκτακτος Διοικητής Ύδρας και Σπετσών (1830-1831) και λίγο πριν τον θάνατο του ονομάστηκε Σύμβουλος Επικρατείας το 1836 από τον Όθωνα . Περισσότερα για τον Γεώργιο Μαυρομμάτη στο βιβλίο του Νικολάου Μήτση «ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΑΙΟΙ», σελ.42-84, έκδ. 2018],
...................
Στις 23 Νοεμβρίου 1828 ο Έκτακτος Επίτροπος Αχαΐας, Γεώργιος Μαυρομμάτης, διαισθανόμενος το μέγεθος της οικτράς καταστάσεως στην επαρχία Καλαβρύτων, λόγω της επανεμφάνισης της πανώλης, απεγνωσμένα ζητάει ξανά, από τον Γάλλο γιατρό Δουμών, να επισκεφτεί την περιοχή, στέλνοντάς του την ακόλουθη επιστολή.
«Αριθ. 2309 Ελληνική Πολιτεία
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
Προς τον Ιατρόν Δουμών
Επειδή ανεφάνη εις το χωρίον Βραχνί και εις μίαν οικίαν εις την πόλιν των Καλαβρύτων, μία νόσος θανατηφόρα και επειδή έχομεν προ οφθαλμών τα δεινά, εις όσα υπέπεσεν η επαρχία αύτη εξαιτίας της πανώλης, νομίζομεν αναγκαιότατον να γένη εξέτασις και παρατήρησα ακριβώς, μήπως είναι αναζωπύρωσης της μόλις σβυσμένης νόσου. Παρακαλείσθε λοιπόν να λάβετε τον κόπον να επισκεφθείτε αυτοπροσώπως τα ύποπτα ταύτα μέρη, και να παρατηρήσετε τα συμπτώματα και την φύσιν της ασθενείας , δια να ληφθώσι μέτρα εν καιρώ, αν τυχόν αναφανή υποψία της προυπαρξάσης ασθενείας .
Ελπίζω ότι θέλετε βάλει εις ενέργειαν την αίτησίν μου, εκτιμώντας κατ΄ αξίαν το κατεπείγον της παρρησιαζομένης ανάγκης .
Επιθυμώ δε να λάβω όσον τάχει κι εγώ τα αναγκαίας περί τούτου πληροφορίας. Περιμένω απάντησίν σας.
Εκ Πατρών, τη 23 Νοεμβρίου 1828
( Τ.Σ ) Ο Έκτακτος Επίτροπος
Γεώργιος Μαυρομμάτης» {Γεν.Γραμ.φ.166 (35)}.
............................
Αντίστοιχη επιστολή, έστειλαν προς τον ιατρό Δουμών, με ημερομηνία 30 Νοεμβρίου 1828 και η Δημογεροντία των Καλαβρύτων με την οποίαν επιστολή παρακαλούν τον ιατρό να επιταχύνει τον ερχομό του στα Καλάβρυτα και στο Βραχνί, περιοχές που έχουν ξανά μολυνθεί με την πανώλη.
Και για το ιστορικόν της υπόθεσης, η Δημογεροντία που υπέγραφε την επιστολή, αποτελούνταν από τους: Φώτιος Ιερεύς Οικονόμου, Γεώργιος Γιαννόπουλος, Παναγιώτης Νικολόπουλος, Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος {Γεν. Γραμ.φ.166 (96)}.
Αναντίρρητα η κατάσταση εκείνη την εποχή, καθώς φαίνεται απ΄ τις προαναφερόμενες αλληλογραφίες των υπευθύνων θα πρέπει να υπήρξε πάρα πολύ ανησυχητική για την υγεία των κατοίκων της επαρχίας Καλαβρύτων και τούτο αποδεικνύεται καταφανέστατα από τις συχνές ανησυχητικές επιστολές του Εκτάκτου Επιτρόπου Αχαΐας , Γεωργίου Μαυρομμάτη, ο οποίος στα γραπτά του κείμενα, ενημερώνει με κάθε λεπτομέρεια, τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, για το τι επικρατούσε στην επαρχία του, με το φλέγον θέμα της πανώλης.
Μια άλλη επιστολή του Γεωργίου Μαυρομμάτη, απευθυνόμενη προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια, με ημερομηνία 7 Δεκεμβρίου 1828, μας δείχνει την υπάρχουσα υγειονομική κατάσταση που ταλάνιζε, τότε, τα Καλάβρυτα Και η οποία λεπτομερειακώς, μας αναφέρει τα ακόλουθα, για την επί έξι (6) μήνες μολυσματική έξαρση της πανώλης στα χωριά των Καλαβρύτων του Νομού Αχαΐας.
«Αριθ. 2.457 Ελληνική Πολιτεία
Προς τον Εξοχώτατον Κυβερνήτην
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
Δια της πανώλους το φθοροποιόν μόλυσμα πραγματοποιηθέν αύθις εις Βραχνί και Καλάβρυτα ως με την υπ’ αριθ. 2434 ανέφερον ελήφθησαν τα ανάλογα μέτρα, όσον από την Δημογεροντίαν πληροφορούμεθα, τους μολυσμένους και υπόπτους των Καλαβρύτων, όντας όλους μέχρι των τριάκοντα ψυχών, τους έχουν χωρισμένους έξω της πόλεως με όλας τα υγειονομικάς προφυλάξεις και μετά τις 30 του απελθόντος κανείς τούτων δεν απέθανε , και όλοι οι άλλοι οι εν τη πόλει υγιαίνουσιν.
Οι χωρισμένοι όμως ούτοι υπάρχουσιν όλοι δυστυχείς και άποροι και ζητείται δι’ αυτούς οικονομία. Περί της τοιαύτης οικονομίας προανέφερον, ότι οι ενταύθα στρατηγοί Γάλλοι και προφορικώς και δι’ επιστολής των μοι επρότεινον, κ’ εγώ δια χρέος μου υπέλαβον, αλλά δια να εκπληρώσω το χρέος τούτο τακτικώς πρέπει να έχω τας οδηγίας της εξοχότητός σας , τας οποίας και περιμένω ανυπομόνως.
Η εις Βοστίτσαν φανείσα υποψία του μολύσματος ανυπαρκτεί και η πόλις αύτη χαίρει υγείαν, ως από το περικλειόμενον προς εμέ έγγραφον του Στρατηγού Σνεϊδέρου βεβαιούσθε.
Οι φανέντες εκεί άρρωστοι είναι και αυτοί πάμπτωχοι, και είναι αφιερωμένοι εις την ιδική μου προστασίαν και κηδεμονίαν, και διατάξατέ με και περί τούτου τι να πράξω.
Τα μολυσμένα Καλάβρυτα και Βραχνί, ελπίζεται τη θεία αντιλήψει δια των οποίων ελήφθησαν προφυλακτικών μέτρων και δια του εκεί παραγενομένου Στρατηγού Ιγκονέ, ν’ απαλλαχθώσιν όσονούπω του φθοροποιού μιάσματος, και ν’ αποσβυσθεί η φλόξ αύτη εκεί, και είθε δια των ευχών της Κυβερνήσεως!
Μετά την εις Καλάβρυτα άφιξιν του Γαλλικού στρατού δεν έλαβον είδησιν καν μίαν μήτε από τον Στρατηγόν Ιγκονέ, μήτε από τον Αστυνόμον.
Μένω με Σέβας βαθύτατον.
τη 7 Δεκεμβρίου 1828 εκ Πατρών.
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης». {Γεν. Γραμ. φ.166 (101)}
.......................
Στις 10 Δεκεμβρίου 1828, ο Κυβερνήτης Καποδίστριας, με αφορμή τις επιστολές του Έκτακτου Επιτρόπου Αχαΐας, Γεωργίου Μαυρομμάτη, αλλά και του Γάλλου απεσταλμένου, Μορσαίν, οι οποίες ανέφεραν για την επανεμφάνιση της πανώλης στα Καλάβρυτα, ο Κυβερνήτης, συνέταξε την ακόλουθη επιστολή με ημερομηνία 10 Δεκεμβρίου 1828 και την απηύθυνε προς όλους τους Εκτάκτους Επιτρόπους και Διοικητάς της Επικράτειας, η οποία ανέφερε τα εξής, για την επανεμφανισθείσα πανώλη στα Καλάβρυτα.
«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Προς τους και όλην την Επικράτειαν Εκτάκτους Επιτρόπους και Προσωρ. Διοικητάς
Με βαθείαν μου θλίψιν σας αναγγέλομεν ότι η εσχάτως ανηφανείσα νόσος εις Βραχνί και Καλάβρυτα, είναι πανώλης, κατά τας αναφοράς των επί τούτω σταλμένων ιατρών.
Η Κυβέρνησις μόλις μαθούσα το απευκταίον τούτο συμβάν, έσπευσε να εφοδιάση τον κατ΄ εκείνον το Τμήμα Έκτακτον Επίτροπον με τας αναγκαίας διαταγάς της, σκοπόν κυρίως εχούσης τον περιορισμόν της νόσου ταύτης, όπου ανεκαλύφθη εις τον καθαρισμόν των μολυσθέντων μερών. Ο κατά την Πελοπόννησον Στρατηγός της Χ.Α.Μ δίδει εις την δεινήν περίστασιν ταύτην, νέα δείγματα ζήλου και ευνοίας προς την Ελλάδα. Ικανόν μέρος του Στρατηγού τούτου περιέζωσε τα μολυσμένα ταύτα μέρη και έκοψε πάσαν μετά των άλλων μερών κοινωνίαν. Αλλά προ της αναδιατάξεως του μιάσματος τούτου εις το Βραχνί και στα Καλάβρυτα ως ανύποπτοι τόποι εκοινωνούσαν ελευθέρως με όλα τα λοιπά μέρη της επικρατείας. Τούτον χάριν χρέος σας απαραίτητον είναι να επαγρυπνείτε εις τον της υγείας του μέρους του οποίου στην διοίκησιν σας εμπιστεύθη η Κυβέρνησις.
Να είσθε μεταξύ σας εις συχνήν ανταπόκρισιν περί του μεγάλου τούτου αντικειμένου και να κοινοποιείτε προς αλλήλους προθύμως και ταχέως ό,τι έκαστος ήθελε παρατηρήσει εις το διοικούμενον παρ΄ αυτού μέρος, το οποίον ήθελε είδει κάποια υποψίαν. Εις τοιαύτην περίστασιν διατάττεσθε να καταβάλλετε όσην φροντίδα και να λάβετε όσα μέτρα, το ουσιώδες της υποθέσεως ταύτης απαιτεί, συμβοηθούντες αλλήλους και ειδοποιούντες αμέσως την Κυβέρνησιν η οποία θέλει σπεύση να έλθει εις βοήθειαν σας δι όντινος δύναται μέσου. Οι Διοικούντες κατά τα τμήματα της Πελοποννήσου όσων διημερεύουσι στρατεύματα της Χ.Α.Μ, χρεωστείτε να διπλασιάσετε τον ζήλον εις την επαγρύπνησιν και εις εκπλήρωσιν του ιερού και απαραιτήτου τούτου χρέους, το οποίον ιερώτατον αποκαθίσταται δι όσα καλά η Ελλάς οφείλει εις την αγαθοποιόν των στρατευμάτων τούτων παρουσίαν.
Εν Αιγίνη τη 10 Δεκεμβρίου 1828
Ο Κυβερνήτης
Ιωάννης Αντ. Καποδίστριας » [Γεν. Γραμ. φ. 168 (48)].
Και, αμέσως ο Καποδίστριας, έδωσε εντολή στις 11 Δεκεμβρίου 1828 προς τον Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας, Γεώργιο Μαυρομμάτη , να απομονώσει την μολυσμένη πόλη των Καλαβρύτων και το χωριό Βραχνί, ώστε να μην υπάρχει καμία επικοινωνία με τα άλλα χωριά. Να χωριστούν οι άρρωστοι από τους υγιείς και να καθαρισθούν και αυτά τα μολυσμένα σπίτια και οι καλύβες.
Για αυτό τον σκοπό η Κυβέρνηση έστειλε τέσσερες έμπειρους εργάτες τους λεγόμενους και μόρτηδες (ειδικοί εργάτες για να απολυμαίνουν τους αρρώστους από την πανώλη και να θάβουν τους μολυσμένους και μη νεκρούς).
Παράλληλα, ο Κυβερνήτης, επεσήμανε στον Μαυρομμάτη, να πληροφορηθεί ακριβέστατα και για την υγεία των άλλων χωριών της επαρχίας του, επειδή «ελευθέρας ούσης της ούσης της κοινωνίας μέχρι των προλαβουσών ημερών με τα Καλάβρυτα και με το Βραχνί, ενδεχόμενον είναι να διεδώθει το μόλυσμα και αλλού, και να υποκρύπτεται δια τον χειμώνα, αλλά μετά τούτον απροσδοκήτως να εκπηδήση. Φροντίσατε λοιπόν εις την περιοδείαν ην μέλλετε να διανύσετε, σπουδαίως να επασχοληθήτε εις τούτο», αναφέρει ο Καποδίστριας στον Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας. (Γεν. Γραμ.φ.168-9, Νίκου Τζανάκου, «η Γαλλική εκστρατεία στο Μοριά και ο στρατάρχης Μαιζών », Πάτρα 2015) .
Στις δε, 14 Δεκεμβρίου 1828, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, ενημερώνει τον Καποδίστρια σχετικώς για τον στρατηγό Φιλίπ Ιγκονέτ και την υπάρχουσα υγειονομική κατάσταση στα Καλάβρυτα, σε σχετική του επιστολή, ως ακολούθως : { Γεν.Γραμ.φ.170 (046) }.
«ο Στρατηγός Ιγκονέτ μετ΄ ολίγον αναχωρεί από τα πέριξ των Καλαβρύτων, όπου απήλθε προς περιορισμόν των μολυσμένων εκείνων μερών , ως πληροφορούμε σήμερον και επειδή είναι αμφίβολον αν παρατήση φρουράν ή όχι εκεί από το μεθ΄ αυτού σύνταγμα προς ακριβή περιορισμόν του κακού, μάλιστα καθότι και εις τα Βυσακιώτικα Καλύβια που μιας ώρας διάστημα των Καλαβρύτων, ανεφάνη εις μίαν οικογένειαν ασθένειαν πανώλου , έκρινον αναγκαιότατον την εκεί μετάβασή μου και σήμερον μεταβαίνω δια να ενεργήσω όλα τα απαιτούμενα προφυλακτικά μέσα αυτοπροσώπως και εις τον περιορισμόν και εις την εξόντωσιν της ολεθρίας ταύτης νόσου, ως και εις την προμήθειαν των αναγκαίων των εις περιορισμόν όντων κατοίκων εις την απουσίαν μου ενταύθα. Και έως ότου φθάσει ο προσδοκώμενος Προσωρινός Διοικητής των Πατρών εναπετέθη και η εσωτερική ευταξία της πόλεως και τα αφορώντα προς τα Γαλλικά στρατεύματα εις την ενταύθα Επαρχιακήν Δημογεροντίαν των Πατρών. Ελπίζεται λοιπόν τη θεία αντιλήψει και δι΄ ευχών της Κυβερνήσεως να σας αναγγείλω επομένως ευκτέα από εκεί και να οργανίσω την εκ νέου εκλογήν της Επαρχιακής εκείνης Δημογεροντίας καθώς αι διαταγαί της Εξοχότητάς σας με υπαγορεύουν και το χρέος μου απαιτεί. Μένω δε με σέβας βαθύτατον. Εκ Πατρών τη 14 Δεκεμβρίου 1828.
Ο κατά την Αχαΐαν Έκτακτος Επίτροπος
(Τ.Σ) Γεώργιος Μαυρομμάτης»
..................................................................................
.................................................................................
Γαστούνη
Η επιδημία όπως προαναφέραμε κτύπησε και την Γαστούνη, αλλά και τα παράλια της Ηλείας. Ο έκτακτος Επίτροπος Ήλιδος, Μπενιζέλος Ρούφος, από το χωριό Χελιδόνι Ηλείας και στις 29 Αυγούστου 1828, ανέφερε μεταξύ άλλων στον Κυβερνήτη για την επαρχία του τα εξής: «Το τμήμα της Ήλιδος τη του θεού βοηθεία και των υγειονομικών προφυλάξεων απηλάχθη προ ικανών ημερών από το νόσημα της πανώλης και οι κάτοικοι λαβόντες ελευθέραν κοινωνίαν έχαιρον άκραν υγείαν.
Ήδη δε προ τρεις ημέρας εις ένα χωρίον της επαρχίας Γαστούνης, Καλέτζη λεγόμενον, απέθαναν αίφνης και παρ’ ελπίδα δύο άνθρωποι, τους οποίους απελθών ο υγειονόμος και παρατηρήσας εξηκρίβωσε ότι απέθανον από πανώλην. Αμέσως λοιπόν επεριόρισα το χωρίον αυτό και έλαβον όλα τα μέτρα να μην εξαπλωθεί περ’ ετέρω το νόσημα τούτο εις άλλους εκ των ρηθέντων κατοίκων, έκτοτε δεν ανεφάνη σημείον μολυσμού, αλλά χαίρουν οι λοιποί υγείαν. Μ’ όλα ταύτα, θέλει τους βαστάσω υπό μακράν και αυστηράν εκκάθαρσιν καθόσον οι νόμοι της υγείας απαιτούσι. Δεν εδυνήθην να εξακριβώσω με εντέλειαν πόθεν επήγασε το μόλυσμα εις το ειρημένον χωρίον, αλλ’ επειδή ο εις εκ των αποθανόντων ήτον ανυφαντής είναι υποψία ότι είχε λάβει νήματα από τους Δουκαίους, οίτινες προ δύο περίπου μήνας είχον μολυνθεί και εκείθεν διεδόθη η νόσος. Οι αποθανόντες από την πανώλην νόσον εις την επαρχίαν της Γαστούνης είναι 116, εξ’ών 76 είχον αποθάνει προ του αποσταλεί ο διορισθείς αστυνόμος υγειονόμος, οι δε εις την επαρχίαν του Πύργου 6 μόνον… ».
Τον επόμενο χρόνο, το 1829, τα κρούσματα ανά την Επικράτεια ήταν ελάχιστα και με την πάροδο του χρόνου, περιορίστηκαν ακαριαία.
Κάλαμος– Μύτικας– Κανδήλα– Δραγαμέστο {Ξηρόμερο}
Τέλος άξιο σημειώσεως είναι να επισημανθεί και η παρουσία του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και στη Δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στον Κάλαμο Λευκάδος, τον Μύτικα και την Κανδήλα Ξηρομέρου, περιοχές που τότε, έσφυζαν από πρόσφυγες Ηπειροσουλιώτες, τόσο στον Κάλαμο, όσο και στην Κανδήλα.
Μάλιστα στον Κάλαμο υπήρξε λοιμοκαθαρτήριο και σε μία τέτοια τιτάνια προσπάθεια που έκανε ο Κυβερνήτης για την εξάλειψη της πανώλης στην Ελλάδα, λογικό ήταν να επισκεφτεί και τους πάνω από 10.000 πρόσφυγες που ζούσαν στα 1825-1830 στο ιερό νησί του Καλάμου, αλλά και στα παράλια της Ακαρνανίας (Μύτικας – Κανδήλα, Βερίνα, Σταυρολιμιώνας και Βελά).
Και το κυριότερο, η Βόνιτσα, ο Καρβασαρά (Αμφιλοχία), η Ναύπακτος και το Μεσολόγγι δεν είχαν ακόμη ελευθερωθεί.
Ο δε Αρχιστράτηγος, Ρίχαρντ Τσώρτς, αρχές Ιανουαρίου 1828 ως τον Μάιο του 1828 είχε το στρατόπεδο του στο Δραγαμέστο (Αστακός) και μετέπειτα εγκαταστάθηκε στην Κανδήλα με στρατώνες στη θέση Παλιομάγαζα κοντά στον Μύτικα.
Από την Κανδήλα που ήταν και το Διοικητήριο του Ρίχαρντ Τσώρτς, ο Καποδίστριας υπέγραψε αρκετά έγγραφα και Διατάγματα και κυρίως αυτό με αριθ. 3322/1828 που αφορούσε τη δημιουργία των Χιλιαρχιών στη Δυτικά Ελλάδα, με το οποίο ως γνωστόν δημιουργήθηκαν οι χιλιαρχίες των δυτικοελλαδιτών οπλαρχηγών: Γεωργίου Τσόγκα, Γιώτη Βαρνακιώτη, Γαρδικιώτη Γρίβα, Δήμου Τσέλιου, Δημήτρη Μακρή και των Σουλιωτών Διαμαντή Ζέρβα και Αθανασίου Κουτσουνίκα.
Μαζί με τις Χιλιαρχίες δημιουργήθηκαν και οι Πεντακοσιαρχίες, όπως αυτές των: Φώτη Κουσουρή, Νικολάου Ζέρβα, Γιάννη Κώνστα, Τσάμη Γριβογιώργου, Γ. Λ. Ζέρβα, Γιάννη Κουτσουνίκα, Νικολάου Στράτου, Π. Μαλάμου, καθώς και αρκετές εκατονταρχίες και πενηνταρχίες.
Από την Κανδήλα κι επί ένα τετραήμερο, Καποδίστριας και Τσώρτς κατέστρωναν τα σχέδια δια την εκπόρθηση του Αμβρακικού και των περιοχών της Βόνιτσας, του Μακρυνόρους, της Αμφιλοχίας, του Μεσολογγίου, του Αντιρρίου και της Ναυπάκτου, περιοχές που ήταν ακόμη, όπως προείπαμε, υπό τουρκική κατοχή.
Είχε και έναν άλλο λόγο που ο Κυβερνήτης ταξίδεψε στη Δυτική Ελλάδα. Να δει από κοντά τι απέμεινε στον ρημαγμένο τόπο, την έκταση των καταστροφών, τον άμαχο πληθυσμό που φυτοζωούσε στον Κάλαμο Λευκάδος και στους λόγγους και στις σπηλιές στη Βερίνα και στη Βελά του Ξηρομέρου και ήταν εντελώς έρμαιος της τύχης του.
Πήγε λοιπόν επί τόπου να τονώσει το ηθικό τους και να τους ενισχύσει και οικονομικά με ένα σημαντικό ποσό των 25.000 γροσίων, απαραίτητα για τις οικογένειες των λοιμοκτονούντων προσφύγων στον Κάλαμο.
Έτσι στις 28 Ιουνίου ο Καποδίστριας με το δίκροτο ΑΖΩΦ, έφθασε στο Ξηρόμερο. Ας αφήσουμε τον τύπο εκείνης της εποχής, να μας περιγράψει την επίσκεψή του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια στον Κάλαμο Λευκάδος, τον Μύτικα και την Κανδήλα Ξηρομέρου. {ΓΕΝΙΚΗ: Φ.52 / 21-7-1828}
«Την 28 Ιουνίου ο Κυβερνήτης μετέβη εις το δίκροτον Αζόφ και υπήγεν εις την Δυτικήν Ελλάδα, όπου έφθασεν την επαύριον. Το Αζόφ προσωρμίσθη εις τον λιμένα των Μυτίκων έμπροσθεν της Κανδήλας. Εις την Κανδήλαν ευρίσκετο καταστρατοπεδευμένον το υπό τας διαταγάς του Αρχιστρατήγου Τσώρτς στράτευμα.
Ο Κυβερνήτης επήγε εκεί, και έμεινεν έως την 3 του Ιουλίου, διερχόμενος τον τόπον, και ενασχολούμενος εις τα περί το στράτευμα. Την 3 Ιουλίου επέβη εις έν των μυστίκων του ελληνικού στολίσκου και υπήγεν εις Κάλαμον. Έλαβε δε εις το Καθαρτήριον ταύτης της νόσου συνομιλίαν μετά του Διοικητού Καπ. Μανδεσλεή.
Ο αξιωματικός ούτος ανεδέχθη ευχαρίστως την φροντίδα να προμηθεύση άρτον εις τας πολυαρίθμους οικογενείας της Δυτικής Ελλάδος τας εις την νήσον εκείνην ευρισκομένας και υποφερούσας την πλέον φρικτήν ταλαιπωρίαν. Έλαβε δε επί τούτο ο Καπ. Μανδεσλεής την ποσότητα των 25.000 γροσίων τουρκικών και ευαρεστήθη να υποσχεθή εις τον Κυβερνήτην ότι θέλει στείλει προς αυτόν εντός ολίγου τον ονομαστικόν κατάλογον των οικογενειών, εις τας οποίας θέλει διαμοιρασθή αυτή η βοήθεια. Εκ Καλάμου ο Κυβερνήτης υπήγεν εις Δραγαμέστον και έπειτα εξηκολούθησε τον πλούν του επί του Αζόφ έως τον Μεσσηνιακόν κόλπον».
Η επίσκεψη του Καποδίστρια στο Ξηρόμερο (Δραγαμέστο– Μύτικα- Κανδήλα) τους ενεθάρρυνε, τους έδωσε νέα πνοή και, όσοι ήταν αποστασιοποιημένοι, επέστρεψαν ξανά στα ελληνικά στρατεύματα και ο Κυβερνήτης, ικανοποιημένος από το ηθικό των καθημαγμένων Δυτικοελλαδιτών και Σουλιωτών, επέστρεψε για την Αίγινα, επισκεπτόμενος παράλληλα και άλλους ενδιάμεσες γεωγραφικές περιοχές της Πελοποννήσου.
Χολέρα και τύφος στην εποχή του Όθωνα
Μολυσματικές ασθένειες και για τακτά χρονικά διαστήματα, υπήρχαν πάντα στην Ελλάδα και μάλιστα με σοβαρές απώλειες ανθρωπίνων ψυχών. Το 1836-7 στην Ελλάδα κυριάρχησε η πανώλη και η χολέρα και μάλιστα στο νησί Πόρος, όπου πρωτεύοντα ρόλο στην εξάλειψη των επιδημιών, διαδραμάτισε ο γιατρός Πέτρος Κ. Ηπίτης, Φιλικός και συνεργάτης του Δημητρίου Υψηλάντη. Τόσο ήταν το μέγεθος της πανδημίας στον Πόρο, όπου σε σχετική του Ηπίτη, επιστολή, προς την Δημοτική αρχή, διαβάζουμε, ότι ζητούσε τον καθαρισμό της πόλης και από τα πτώματα…..
Η χολέρα, η πανώλη, ο τύφος και άλλες μολυσματικές πανδημίες θέριζαν στην κυριολεξία την Ελλάδα σχεδόν ως το 1855 και με πάρα πολλούς θανάτους. Η χολέρα, λέγεται, ότι προήλθε από τα πλοία που έρχονταν σε επαφή με άλλες χώρες της Μεσογείου ή από ξένα πλοία που επισκέπτονταν για εμπορικούς λόγους το άρτι συσταθέν, τότε, ελληνικό Κράτος.
Οι κυβερνήσεις του Όθωνα, αρχικά δεν πήραν τα ενδεικνυόμενα μέτρα και όταν αυτά πάρθηκαν, ήταν πολύ αργά για το έθνος. Συγκεκριμένα το 1847, με Διάταγμα του ο Όθων, λαμβάνει μέτρα κατά της μεταδόσεως της χολέρας, όπως: Τα ερχόμενα πλοία και άνθρωποι, από μέρη όπου υπάρχει η χολέρα ή υπήρχε και δεν παρήλθαν 10 ημέρες από το τελευταίο κρούσμα, θέλουν είναι δεκτά μόνον στα λοιμοκαθαρτήρια της Σύρου, της Αίγινας, της Σκιάθου και στο νησί Άγιος Σώστης Μεσολογγίου. Αν παρ΄ ελπίδα πήγαιναν τα πλοία σε άλλο λιμάνι, οδηγούνταν υποχρεωτικά από τις υγειονομικές αρχές στα προαναφερθέντα λοιμοκαθαρτήρια. Επίσης να γίνεται η επί του πλοίου κάθαρσις επιβατών. Τα δε πλοία που απώλεσαν καθ΄ οδόν, κάποιο ναύτη ή επιβάτη από χολέρα ή φέρουν νοσούντας από χολέρα να παραπέμπονται υποχρεωτικά στο λοιμοκαθαρτήριο.
Αυτοί δε, που δεν συμμορφώνονταν σύμφωνα με τις ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις, αποπέμπονται υποχρεωτικά πέραν των ελληνικών υδάτων, αναφέρει ο Όθων στο Διάταγμά του στις 3 Σεπτεμβρίου 1849. {Φεκ. 31/1849}
Η κατάσταση όμως δεν συμμορφώνονταν με διατάξεις, καθότι υπήρξε απ΄ τον λαό πλήρης άγνοια των επιπτώσεων των μολυσματικών ασθενειών και το κακό χειροτέρευε από μέρα σε μέρα, με αποτέλεσμα ο Όθων να εκδώσει και άλλο διάταγμα στις 13 Σεπτεμβρίου 1849 {Φεκ.32 /1849}, καθαρά θα έλεγα γραφειοκρατικών υποδείξεων κι όχι απτών αποτελεσμάτων. Έτσι η πανδημία της χολέρας εμφιλοχώρησε και στην παραμικρή καλύβα σε όλη την επικράτεια με ανεξέλεγκτες καταστάσεις.
Μάλιστα στην Αιτωλοακαρνανία το 1855 το κακό με την χολέρα, υπερέβη τα όρια αντοχής και ανοχής από τους πολίτες και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει νέα επιπρόσθετα και δραστικά μέτρα και παράλληλα να προσλάβει γιατρούς ειδικά για την Ακαρνανία και Αιτωλία.
Σύμφωνα με το Διάταγμα «περί ορισμού του απαιτουμένου προσωπικού προς βοήθειαν και συνδρομήν των υπό της χολέρας πασχόντων εν Ακαρνανία» {Φεκ 40/1855}, προσέλαβε τρείς εκτάκτους ιατρούς με μισθό 300 δρχ τον μήνα σύν τα οδοιπορικά έξοδα τους που θα επισκέπτονταν τις πληγείσες περιοχές, καθώς και τρεις βοηθούς με μηνιαίο μισθό 150 δρχ τον μήνα συν οδοιπορικά. Προσέλαβε επιπλέον και νοσοκόμους με 60 δρχ. τον μήνα, καθώς και εκτάκτους υγειονομικούς υπαλλήλους. Παράλληλα, αναβλήθηκαν από την Κυβέρνηση και οι τότε προγραμματισμένες εκλογές των επαρχιακών Συμβουλίων του Νομού, σύμφωνα με το Φεκ, το οποίο αναφέρει: «Πληροφορηθέντες, ότι ενέσκηψε το νόσημα της χολέρας εις τας επαρχίας Μεσολογγίου και Βονίτσης και Ξηρομέρου του Νομού Ακαρνανίας και Αιτωλίας και ότι ένεκα τούτου η συγκάλεσις των Επαρχιακών Συμβουλίων του ρηθέντος Νομού είναι και ανέφικτος και ασύμφορος, προς την δημοσίαν υγείαν. Εν Αθήναις την 29 Σεπτεμβρίου 1855. ΟΘΩΝ».
Με αφορμή την έξαρση της χολέρας στην Ακαρνανία, η κυβέρνηση του Όθωνα σύστησε δύο έκτακτα λοιμοκαθαρτήρια στην Ακαρνανία και διόρισε τους αναγκαίους υγειονομικούς υπαλλήλους , όπως π.χ: 2 επιστάτες λοιμοκαθαρτηρίου με μηνιαίο μισθό 150 δρχ, 2 ιατρούς με μηνιαίο μισθό 300 δρχ, τέσσερες φύλακες με μηνιαίο μισθό 50 δρχ, 4 νοσοκόμους με μηνιαίο μισθό 100 δρχ.
Και με άλλο Διάταγμα, δίνει την δυνατότητα στον υπουργό Εσωτερικών να μισθώσει τους αναγκαίους ιατρούς με μισθό μηνιαίο 300 δρχ και τους αναγκαίους βοηθούς για τον κάθε γιατρό, δια να αποσταλούν όπου η ανάγκη απαιτήσει προς επίσκεψη των νοσούντων από την χολέρα. Και αναντίρρητα θα υπήρχαν και άλλα μέτρα τα οποία ελήφθησαν εκείνη την εποχή ή και μεταγενέστερα. Το «παιγνίδι» όμως είχε χαθεί όλως διόλου και οι θάνατοι ήταν σχεδόν καθημερινοί σύμφωνα με τον τύπο της εποχής.
Αψευδής μάρτυς για τους ιστοριοδίφες είναι οι φάκελοι των Αγωνιστών του ΄21 , όπου σχεδόν η πλειοψηφία των μαχητών χάθηκε από ανίατες ασθένειες απ΄ το 1835 ως το 1855. Την περίοδο αυτή, χάθηκαν, σύμφωνα με τους φακέλους των Αγωνιστών του ΄21 αρκετοί στρατιώτες, υπαξιωματικοί και αξιωματικοί, πέραν των απλών πολιτών.
Ενδεικτικά αναφέρουμε, τον εκ Κωνωπίνας Ξηρομέρου, χιλίαρχο στον αγώνα του ΄21, Δημήτρη Τσάμη Γριβογιώργο, που πέθανε από τύφο στη Βόνιτσα, σε ηλικία 45 ετών, όπως μας αναφέρει ο τύπος εκείνης της εποχής:
«Βόνιτσα 13 Δεκεμβρίου 1847. Εδώ έχομεν τρομεράν επιδημίαν, τα δημόσια καταστήματα εισίν όλα κλειστά ένεκα της ασθένειας των υπαλλήλων. Καθημερινώς αναχωρούν διά τον άλλον κόσμον από τρεις και τέσσαρας. Σήμερον ενταφιάσαμεν μεταξύ των άλλων και τον δυστυχή παλαιόν αγωνιστήν ταγματάρχην Τσάμην Γρηβογεώργον, ο Θεός να μας φυλάξη. Κατά τα άλλα υπάρχει κατά το παρόν εις την Ακαρνανίαν ησυχία ».
{Ταχύπτερος Φήμη, φ.696 / 27 Δεκ.1847}.
Άλλες περιπτώσεις Λησμονημένων μαχητών του ΄21 που πέθαναν στο Ξηρόμερο από τύφο, χολέρα κλπ μολυσματικές ασθένειες, σύμφωνα με αρχειακές πηγές, είναι και οι ανώτεροι αξιωματικοί: Γεώργιος Τσόγκας, στρατηγός στον αγώνα του ΄21, συνταγματάρχης στη βασιλική Φάλαγγα επί Όθωνα, ο οποίος σύμφωνα με την εφημερίδα , Ταχυδρόμος / 6-11-1836, πέθανε στις 6 Νοεμ. 1836, σε ηλικία 51 ετών.
-Άλλος επιφανής Ξηρομερίτης, που απεβίωσε από ανίατη ασθένεια, ηλικίας 45 ετών, είναι και ο Πληρεξούσιος βουλευτής στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση στο Άργος το 1829, Ιωάννης Ν. Λογοθέτης ή Χαλικιόπουλος, καταγόμενος από την εύανδρο Βόνιτσα και για τον οποίο η εφημερίδα, ΑΙΩΝ: φ. 328 / 4 Φεβρ.1842 μας αναφέρει:
Παρόμοια τύχη θανάτου είχε κι άλλος επώνυμος αγωνιστής του ΄21 από το Ξηρόμερο, εκτός των προαναφερθέντων: Γιαννάκη Βαρνακιώτη, Γεωργίου Τσόγκα, Ιωάννη Λογοθέτη και Τσάμη Γριβογιώργου. Ήταν ο συνταγματάρχης στη βασιλική Φάλαγγα, Δήμος Τσέλιος, που πέθανε στην Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου 1854, από χολέρα, που θέριζε κυριολεκτικά την Αθήνα, αλλά και την Ελλάδα γενικότερα.
Ιδού τι αναφέρει η εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ» στις 13 Νοεμβρίου 1854 για την χολέρα και τους θανάτους επιφανών προσώπων και όχι μόνον.
« …Μεταξύ των τελευταίων θυμάτων της χολέρας οφείλομεν ν΄ αναφέρομεν τον γέροντα συνταγματάρχη Δήμο Τσέλιον, λείψανο του παρελθόντος αιώνος και εις των ατρομήτων στρατιωτών, του περιφήμου Κατσαντώνη ……»
Εφημερίδα «ΑΘΗΝΑ», φ. 2183 / Σάββατο 13 Νοεμβρίου 1854.
Ενδεικτικά αναφέρονται στην παρούσα εργασία μας και ορισμένοι Ξηρομερίτες, εκ των Λησμονημένων αγωνιστών του ΄21, οι οποίοι, σύμφωνα με τους φακέλους στα Γ.Α.Κ (Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων Εθνικής Βιβλιοθήξης), χάθηκαν άδοξα, από ανίατες ασθένειες εκείνης της εποχής (πανώλη, χολέρα, τύφος), σε ηλικίες πολύ μικρές και κατά μέσον όρο, περίπου από 35 έως 45 ετών, που τους σκέπασε η λησμονιά και δεν ανάβει στη μνήμη τους κανένα αγιοκέρι, όπως το πρεπούμενο αγιοκέρι της εθνικής μνήμης. Ξηρομερίτες αξιωματικοί που χάθηκαν από ανίατες ασθένειες εκείνης της εποχής ήταν, οι :
Βλαχάκης Γεώργιος, Βούλγαρης Δημήτρης, Γέννειας Βασίλης, Γερόλυμος Κων/νος, Γαλάνης Γιαννάκης, Γαλάνης Παναγής, Ζαχαράκης Αλέξιος, Κακαμπίτζουρας Δήμος, Καραΐσκος Γεώργιος, Καυκούλης Γεώργιος, Κουνουπιότης Ιωάννης, Καρδαράς Αθανάσιος, Κοτρώνης Αθανάσιος, Καπογιωργάκης Κώστας, Κοκόρης Αποστόλης, Κολοκύθας Γεώργιος, Λαχήστρος Ιωάννης, Μπακογιώργος Πάνος, Μπίλας Βασίλης, Μακρυστάθης Δημήτρης και Νίκος, Μιχαλάκης Γιώργος, Μπεκιράκης Γαλάνης, Μήτζου Πάνος, Μπίσαλας Πάνος, Παπαρούπας Κώστας, Παλιογιώργος Ιωάννης, Πανταζής Χρήστος, Παλιογιάννης Δημήτρης, Παλιογιάννης Χρήστος, Ρόκος Θανάσης, Ρούπας Παναγής, Σερεπίσιος Βασίλης, Σμπόνιας Κίτσος, Σουλτάνης Γεώργιος, Σφυρής Δράκος, Τζαδήμας Αθανάσιος, Τζατζομήτσος Κώστας, Τσαούσης Χρήστος, Φραγκαθούλας Χρήστος, Χαλδούπης Βασίλης.
Και φυσικά αρκετοί υπαξιωματικοί και στρατιώτες, πέραν των απλών φυσικών προσώπων.
Αυτή ήταν, εν ολίγοις, η ιστορία της πανώλης στα χρόνια της Παλιγγενεσίας, καθώς και της χολέρας στην Οθωνική περίοδο, ιστορία την οποία ευτυχίσαμε να ερευνήσουμε, ενδελεχώς, επ΄ αρκετό χρόνο και να την παρουσιάσουμε μέσα από αδιάσειστα στοιχεία πρωτογενών αρχειακών πηγών από τα ΓΑΚ, τα οποία στοιχεία δημοσιεύονται , με αυτή την μορφή, για πρώτη φορά και, τούτο είναι που μας ικανοποιεί, αλλά και χαροποιεί ιδιαίτερα.
Στην παρούσα μελέτη –εργασία, έρχονται στη δημοσιότητα ιστορικά γεγονότα, που κάθε αναγνώστης θα ήθελε να γνωρίζει, καθότι η πραγματική μας ιστορία και δη η τοπική δεν μας έχει διδαχθεί όπως θα έπρεπε, για λόγους που ειλικρινά ποτέ δεν έχω κατανοήσει και ποτέ δεν έχω καταλάβει, το γιατί δεν μας διδάχθηκε.
Άξιο σημειώσεως είναι για τον αναγνώστη, στην παρούσα, επίμονη, χρονοβόρα και δαπανηρή έρευνά μας, η καταλυτική παρουσία στην εξάλειψη της πανώλης στα Καλάβρυτα το 1828 και, από τον τότε έμπιστο άνθρωπο του Καποδίστρια και Έκτακτο Επίτροπο Αχαΐας (Νομάρχης) Γεώργιο Μαυρομμάτη, ο οποίος κατάγονταν από την εύανδρο Κατούνα Ξηρομέρου της Ακαρνανίας.
Αθήνα: 15 Απρ. 2020
Νίκος Θεοδ. Μήτσης
Αρχοντοχώρι (Ζάβιτσα) Ξηρομέρου
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Τα κείμενα των αναγνωστών που δημοσιεύονται εκφράζονται από τους ιδίους και δεν υιοθετούνται κατά ανάγκη από το παρόν ιστολόγιο.