Το χριστιανικό έθιμο, που έχει ειδωλολατρικές ρίζες.
Oι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία και τα Κάλαντα δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση. Η δική τους ιστορία έχει σχέση με τις Καλένδες ή Καλάνδες
Ημέρες (Calendae ή Kalandae dies) του ρωμαϊκού ημερολογίου.
Ποιες ήταν όμως αυτές οι Καλένδες;
Ήταν όρος με τον οποίο ονομάζονταν από τον πέμπτο αιώνα οι πρώτες πέντε ή επτά ημέρες των ρωμαϊκών μηνών. Ήταν δηλαδή κάτι αντίστοιχο με αυτό που οι Έλληνες ονόμαζαν νεομηνία (νέος μήνας) ή νουμηνία, με λίγα λόγια η σημερινή πρωτομηνιά.
Η ονομασία Καλένδες προέρχεται από τη λέξη calo καλώ) και αφορά την περίοδο των πρώτων ημερών του μήνα. Τότε ο Ποντίφηκας ανήγγελλε την έναρξη του κάθε μήνα από το Καπιτώλιο με τη φράση “calo luna novella” καλώ τη νέα σελήνη).
Η περίοδος που διαρκούσαν οι Καλένδες ήταν πέντε ή επτά ημέρες ανάλογα από το πόσες φορές επαναλάμβανε την πιο πάνω φράση ο ανώτατος ιερέας. Πενθήμερες ήταν οι Καλένδες όλων των μηνών, πλην του Μαρτίου, Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου.
Οι πιο ονομαστές ήταν οι Ιανουάριες (Calendaε Ianuariae), που συνέπιπταν με τον ερχομό του νέου έτους, και τα Ματρονάλια, οι Καλένδες του Μαρτίου.
Οι Ρωμαίοι τις γιόρταζαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα και όσο διαρκούσαν, ομάδες παιδιών περιφέρονταν στο δρόμο και στα σπίτια τραγουδώντας εύθυμα σκωπτικά τραγούδια. Συγγενείς και φίλοι έκαναν αμοιβαίες επισκέψεις και αντάλλασσαν δώρα, που ήταν κυρίως μέλι, ξερά σύκα και χουρμάδες καθώς και μικρά νομίσματα. Επίσης, αυτή την περίοδο οι ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους επισκέπτονταν τον αυτοκράτορα και έριχναν νομίσματα μπροστά στο θρόνο του.
Οι Καλένδες του Ιανουαρίου ήταν κατά το ήμισυ περίοδος γιορτής και ανεμελιάς. Το δεύτερο μισό της περιόδου ήταν εργάσιμες ημέρες, έτσι ώστε το πάντρεμα της γιορτής με την εργασία να προοιωνίζεται μία καλή καινούργια χρονιά.
Όσο διαρκούσαν οι Καλένδες, οι οφειλέτες πλήρωναν στους δανειστές τους τα χρέη τους, που ήταν καταγεγραμμένα μαζί με τους τόκους και τις προθεσμίες εξόφλησης σε ειδικό βιβλίο, το καλεντάριο (calendarium). Αυτή τη λέξη τη χρησιμοποιούμε και εμείς σήμερα, για να δηλώσουμε όμως το ημερολόγιο.
Από τη λέξη Καλένδες γεννήθηκε η φράση “στις ελληνικές Καλένδες”, (ad Calendas graecas), που τη χρησιμοποιούμε, για να δηλώσουμε ότι κάτι αναβάλλεται επ’αόριστον ή δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ. Γι’αυτό όταν λέμε “ Η εξυγίανση της οικονομίας παραπέμπεται στις ελληνικές Καλένδες”, εννοούμε ότι η εξυγίανση δεν θα συμβεί ποτέ, αφού στο αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο δεν υπήρχαν Kαλένδες.
Είναι ισοδύναμη με τις φράσεις: του αγίου κούκου ανήμερα, ποτέ των ποτών, του αγίου Ποτέ, όταν ασπρίσει ο κόρακας και γίνει περιστέρι, το μήνα που δεν έχει Σάββατο, στις τριάντα δύο του μηνός, όταν γεννήσουν τα μουλάρια.
Έτσι, για τον Ρωμαίο της εποχής του Αυγούστου η υπόσχεση “ Θα σε εξοφλήσω στις Καλένδες” σήμαινε ότι θα εξοφλούσε το χρέος του μέσα στην πενθήμερη ή επταήμερη περίοδο που διαρκούσαν οι Καλένδες. Ενώ, με τη φράση “ Θα σε εξοφλήσω στις ελληνικές Καλένδες”, εννοούσε ότι δεν θα εξοφλούσε ποτέ το χρέος του.
Από τη Ρώμη οι Καλένδες πέρασαν στη Βυζαντινή αυτοκρατορία σαν γιορτή των Εθνικών, δηλαδή των ειδωλολατρών, που αφορούσε μόνο την 1η Ιανουαρίου. Όμως το 681 η ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος που συγκροτήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, καταδίκασε αυτές τις γιορτές. Και τότε οι πιστοί, για να μη χαθεί το όμορφο έθιμο με τα τραγούδια και την ανταλλαγή δώρων και μικρών νομισμάτων, εισήγαγαν δημοτικά ευχετικά τραγούδια στις θρησκευτικές τους γιορτές, μετονομάζοντας ταυτόχρονα τις ρωμαϊκές Καλένδες ή Καλάνδες σε Κάλαντα.
Και το έθιμο δεν χάθηκε. Από τότε μέχρι και σήμερα κύριος σκοπός των καλαντιστών είναι το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα είτε σε προϊόντα. Η ανταμοιβή για τις ευχές στον νοικοκύρη του σπιτιού στα παλιά χρόνια ήταν ξηροί καρποί, λάδι, στάρι, κουλούρες, γλυκά, αυγά. Αργότερα καθιερώθηκε να δίνονται χρήματα.
Έτσι, τα Κάλαντα, παρόλο που έχουν ειδωλολατρική προέλευση και η Εκκλησία αρχικά τα απέρριψε, κατέληξαν να αποκτήσουν καθαρά θρησκευτικό περιεχόμενο και να εξελιχθούν σε ένα από τα προσφιλή και πολυχρονισμένα χριστιανικά έθιμα.
Επιβίωσαν περνώντας από γενιά σε γενιά ως δημοτικά τραγούδια, που περιγράφουν το συγκεκριμένο θρησκευτικό γεγονός, αλλά και ψάλλουν εγκωμιαστικούς στίχους για τους νοικοκύρηδες των σπιτιών, όπου τα τραγουδούν.
Αγγελική Ζαχαριά
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Τα κείμενα των αναγνωστών που δημοσιεύονται εκφράζονται από τους ιδίους και δεν υιοθετούνται κατά ανάγκη από το παρόν ιστολόγιο.