Αρχαία πόλη ''Φοιτίαι''.Μια πόλη - μια ιστορία: αναζητώντας στο χώρο και στο χρόνο

Γράφει η: Ευφροσύνη Βλ. Χρυσικού, φιλόλογοs

Το όνομά της Φοιτίαι, αλλά και Φύταιον και Φυτία σε γραφές κειμένων. Θουκυδίδης: «και διελθόντες (οι Πελοποννήσιοι) την Στρατίαν γην εχωρούν δια της Φυτίας και αύθις Μεδεώνος παρ’ έσχατα, έπειτα δια Λιμναίας∙ και επέβη- σαν της Αγραίων, ουκέτι Ακαρνανίας,». Μετάφραση: πέρασαν από τη χώρα των Στρατίων (σήμερα Στράτος) και προχώρησαν μέσα από τη Φυτία, μετά άκρη- άκρη στα σύνορα της Μεδεώνας (σήμερα Κατούνα) και έπειτα μέσα απ’ τη Λιμναία (Αμφιλοχία). Μπήκαν κατόπιν στη χώρα των Αγραίων, που δεν είναι πια Ακαρνανία. (Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, Βιβλ. 2ο, κεφ. 106, 6ος χρόνος του πολέμου, 425 π.Χ.).

ΦΟΙΤΙΑΙ: μια αρχαία πόλη δίπλα στο χωρίο μας. Κτισμένη σε δύο λόφους, σε θέση στρατηγική-κλειδί (από τον Αϊ- Γιώργη ως το Κλειδί). Ο Θουκυδίδης (5ος αι. π.Χ.) την ονομάζει Φυτία, ο Πολύβιος (ιστορικός του 2ου π.Χ.) Φύταιον και ο Στέφανος ο Βυζάντιος (συγγραφέας του 1ου π.Χ. αι.) Φοιτίαι. Ο μυθικός ήρωας Φοιτίας είναι ο οικιστής βασιλιάς. Σε άλλους μύθους ονομάζεται και Φύτιος. Ερειπωμένη εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια παραμένει στη σιωπή της ξεχασμένη στα ερείπιά της. Την αναζητήσαμε στις γραφές, ακούσαμε να λένε γι’ αυτή, ακόμα και τώρα, για το κάστρο της. Την Πόρτα, το Βασιλιά και τον τάφο του, το θέατρο. Επισκεφθήκαμε το χώρο της. Έζησε με ακμή στα ιστορικά χρόνια της αρχαιότητας από τον 8ο π.Χ. αι συμμετέχοντας διοικητικά στο Κοινό των Ακαρνάνων ως το 31 π.Χ., οπότε σταμάτησε η παρουσία των ανθρώπων της. Εγκαταλείφθηκε με απόφαση για μετοίκηση των κατοίκων της από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο για πάντα μέχρι σήμερα. Η παρουσία της πάει βαθύτερα στο χρόνο, στη 2η χιλιετία π.Χ., στα μυθικά χρόνια. Ο μυθικός ήρωας Φοιτίας έλαβε μέρος στην Τρωική εκστρατεία (1192 π.Χ.). Η μυθολογία τον θέλει αδελφό της Πηνελόπης του Οδυσσέα και του Αλυζέα (ιδρυτής της πόλης Αλυζία, σήμερα Κανδήλα). Και οι τρεις ήταν παιδιά του Ικάριου, βασιλιά της Λευκάδας. Άλλοι μύθοι τον θέλουν γιο του Αλκμέωνα, πρώτου οικιστή της Ακαρνανίας και της κόρης του Αχελώου Καλλιρόης. Για τον ήρωα Αλκμέωνα έγραψαν τραγωδίες ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, αλλά έχουν χαθεί. Σε άλλα κείμενα ο Φοιτίας φέρεται ως ο ιδρυτής των πόλεων Άργους Αμφιλοχικού και Αμφιλοχίας και αδερφός του ήρωα Ακαρνάνα. Άλλος μύθος λέει ότι ήταν γιος του βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα. Το πλούσιο μυθολογικό υλικό δείχνει πόσο σημαντικός ήταν ο ήρωας Φοιτίας. Τα όνομα Φοιτίας σαν λέξη έχει σχέση με το ρήμα φοιτάω –ω= συχνάζω, μαθητεύω, επανέρχομαι κατά σειρά. Το όνομα Φύτιος από το ρήμα φύω, γεννώ, παράγω. Τα ονόματα Φοιτίας, Φύτιος, Οινέας (οίνος=κρασί) δηλώνουν ζωή-ενέργεια-δύναμη της φύσης όπως η καλλιέργεια της γης, η αμπε- λουργία, χαρακτηριστικό της περιοχής, που επανέρχεται συνέχεια κάθε έτος. Ο κύκλος της ζωής. Οι μύθοι αποτυπώνουν το νόημα της ζωής. Μάρτυρες αυτής της μυθικής εποχής για την πόλη Φοιτίαι. Τα τείχη της, παρόμοια με τα Μυκηναϊκά-Κυκλώπεια τείχη. Τα τείχη επι σκευάστηκαν τον 6ο π.Χ. αι. και στα επόμενα χρόνια (3ο με 2ο π.Χ. αι.). Στην ιστορική της διαδρομή, στα χρόνια που γνωρίζουμε από γραπτές πηγές (8ος αι. π.Χ. και ύστερα) η πόλη αναφέρεται σημαντική και ακμαία στα κλασσικά χρόνια αυτοδιοικούμενη με δικό της στρατό και δικό της νόμισμα. Βρέθηκε νόμισμα με τη μορφή του Απόλλωνα στη μια όψη και στην άλλη τρίποδα με τα αρχικά Φ.Υ. Ο Ηρόδοτος αναφέρει, ότι στη μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) μαζί με τον βασιλιά Λεωνίδα της Σπάρτης ήταν και ο μάντης Μεγιστίας. Ο Μεγιστίας ανέλυσε τους χρησμούς και έπεσε μαχόμενος με τους Σπαρτιάτες. Οι πληροφορίες τον φέρουν να κατάγεται από την πόλη Φοιτίαι. Ο Θουκυδίδης στην ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου αναφέρει την πόλη στα γεγονότα του πολέμου Αθήνας και Σπάρτης. Στο 2ο βιβλίο του γράφει ότι οι Σπαρτιάτες πέρασαν από τη Φυτία, τη Μεδεώνα και έφτασαν στη Λιμναία για να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στην Ακαρνανία το 425 π.Χ. Στην αρχή του πολέμου ο Σπαρτιάτης στρατηγός Κνήμος έφτασε στις Φοιτίες και στη συνέχεια κατέβηκε προ τις Οινιάδες (Κατοχή) ακολουθώντας τον ποταμό Άναπο (Γερομπόρο). Το 418 ο Αθηναίος στρατηγός Φορμίων ήρθε στην περιοχή για πολεμική δράση. Αργότερα, στα χρόνια του ίδιου πολέμου, ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης ήρθε πάλι στην περιοχή και επανέφερε το δημοκρατικό πολίτευμα στην πόλη. Στα ελληνιστικά χρόνια, στην εποχή των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο ιστορικός Πολύβιος αναφέρει ότι την πόλη, στις εμφύλιες διαμάχες Ακαρνάνων, Αιτωλών και Μακεδόνων, την κατέλαβαν οι Αιτωλοί το 231 π.Χ. Ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας (220 π.Χ.) ήλθε στην Ακαρνανία, εκδίωξε από την πόλη τους Αιτωλούς και παρέμεινε στην πόλη τροφοδοτώντας το στρατό του με το σιτάρι της. Με τη Ρωμαϊκή κατάκτηση (146 π.Χ.), για ένα διάστημα οι πόλεις της Ακαρνανίας ερημώθηκαν: ο Στράτος, το Άργος Αμφιλοχικό, η Μεδεών, το Θύρρειο και οι Φοιτίαι. Αλλά επιγραφές του 150 π.Χ. δείχνουν ότι οι Φοιτίαι υπήρχαν. Η οριστική εγκατάλειψη της πόλης και των άλλων Ακαρνανικών πόλεων επιβλήθηκε βίαια στους κατοίκους με την απόφαση του Καίσαρα Αύγουστου (31 π.Χ.). Οι Φοιτιανοί έφυγαν για πάντα. Οι Ρωμαίοι εκδικήθηκαν τις Ακαρνανικές πόλεις για τη βοήθειά τους προς την Κλεοπάτρα. Η παρουσία της πόλης και των εκπροσώπων της στις πολιτικές αποφάσεις διασώθηκαν σε επιγραφές που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές. Στην επιγραφή συνθήκης του Θέρμου τον 3ο π.Χ. αι. αναφέρεται και ο στρατηγός των Φοιτών ως «Φοιτιανός» μαζί με τους άλλους Ακαρνάνες στρατηγούς. Στις επιγραφές του Στράτου τον 5ο π.Χ. αι. διαβάζονται τα ονόματα: «Σπίνθαρος υιός Φοιτιάς» και του 3ου π.Χ. αι. τμηματικές φαίνονται οι λέξεις: «…. ωνος Φοιτ…». Στην επιγραφή των Ακτίων αναγράφεται: «Μνάμων δε Ναυσιμάχου του Φοιτιάνος». Στα Άκτια, πανελλήνιες γιορτές, ο Ναυσίμαχος Φοιτιάς ήταν Μνάμων (πρόξενος). Με την αναγκαστική μετοίκηση των κατοίκων της πόλης στη νέα πόλη Νικόπολη (Πρέβεζα), σε ανάμνηση της νίκης του Καίσαρα Αυγούστου επί του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στο Άκτιο (31 π.Χ.), έκλεισε η ζωή της πόλης «Φοιτίαι». Μια πόλη που έζησε με τους ανθρώπους της 1.200 και πλέον χρόνια, από τα μυθικά χρόνια μέχρι το τέλος της ελληνικής αρχαιότητας το 31 π.Χ. και λόγω της στρατηγικής της θέσης ήταν σε ακμή τον 5ο και τον 4ο π.Χ. αι. Από αυτό το χρονικό σημείο (31 π.Χ.) και ύστερα ακολούθησε και αυτή την τύχη όλων των αρχαίων πόλεων. Το όνομα της «Φοιτίαι» ξεχάστηκε. Παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου και των ανθρώπων επί δύο χιλιάδες χρόνια ως τις μέρες μας. Τα κτήρια της περιορίστηκαν στα θεμέλια. Τα κυκλώπεια τείχη με τις Πύλες, η Αγορά με τις βάσεις των κτηρίων, η Δεξαμενή, οι τάφοι, το θέατρο μένουν ως σήμερα. Η αρχαία πόλη Φοιτίαι, με τις αναγραφές στα ιστορικά κείμενα «Φοιτίαι-Φύταιον- Φυτία», με μορφή ερειπιώνα, μια νεκρή κοσμοπολιτεία, έφτασε ως εμάς σήμερα με χρονική διαδρομή τρεις και πλέον χιλιάδες χρόνια φέροντας μέσα στο χώρο της χριστιανικά μνημεία, τον Άγιο Γεώργιο, χτισμένο πριν πέντε περίπου αιώνες και τα δύο ερειπωμένα εκκλησάκια, τον Προφήτη Ηλία (μετόχι του Πανάγιου Τάφου) και τον Άγιο Ιωάννη. Στο χώρο της ο Αϊ-Γιώργης, το μοναστήρι της Πόρτας, όπως το είπαν, λειτούργησε ως κέντρο γραμμάτων και μοναχισμού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στρατόπεδο και κέντρο αποφάσεων στον Αγώνα του 1821. Μέσα στον τόπο της, στα χριστιανικά-βυζαντινά χρόνια και στα επόμενα της Τουρκοκρατίας και της εποχή μας, οι γενιές των ανθρώπων της περιοχής μας περνούσαν και δεν γνώριζαν την ιστορία της ξεχασμένης πόλης. Έβλεπαν, θαύμα- σαν και μιλούσαν γι’ αυτή λέγοντας: «τα αρχαία», «τα ελληνικά λιθάρια». Έλεγαν για τη μεγάλη Πόρτα στο κάστρο, για τον Βασιλιά που την περνούσε με την άμαξα να πάει στα παλάτια του. Πιο μέσα λένε ότι είναι ο τάφος του. Το όνομά της όμως κανείς δεν ήξερε.

Για τη σπουδαία θέση που είναι ο τόπος της τον είπαν «Κλειδί». Το «μοναστήρι της Πόρτας», ο Αϊ-Γιώργης, έγινε το νέο όνομά της στο λόγο των απλών ανθρώπων στο πέρασμα των αιώνων ως τώρα. Οι διηγήσεις έφτασαν ως τις μέρες μας. Έτσι τα ακούσαμε και εμείς, μας τα είπαν οι μεγαλύτεροι, τα λένε ακόμα και τώρα. Στις αρχές του 20ου αι. η Αρχαιολογική Επιστήμη την έβγαλε από τη λήθη του χρόνου. Ο αρχαιολόγος Κ. Ρωμαίος το 1904 την επισκέφθηκε και έγραψε γι’ αυτήν στο σύγγραμμά του «Ανά την Ακαρνανία». Ο καθηγητής της βυζαντινής αρχαιολογίας Βοκοτόπουλος εξέτασε τα χριστιανικά μνημεία μέσα στο χώρο της. Τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής της βυζαντινής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αθανάσιος Παλιούρας μελέτησε και χρονολόγησε τον Άγιο Γεώργιο Πόρτας Μπαμπίνης ως μνημείο πέντε αιώνων στο σύγγραμμά του «Βυζαντινή Αιτωλο- ακαρνανία». Με το όνομα αυτό, «Άγιος Γεώργιος Πόρτας Μπαμπίνης» αναφέρεται ο χώρος με την αρχαία πόλη στα έγγραφα της Επανάστασης του 1821. Γραπτή αναφορά για την Μπαμπίνη έχουμε το 1521 σε τουρκικό κατάλογο απογραφής και σε ιδιωτικό έγγραφο (προικοσύμφωνο) του 1551. Από το 1800 και μετά ξένοι περιηγητές επισκέφθηκαν την αρχαία πόλη, όπως και όλη την περιοχή. Το 1809 ο Άγγλος περιηγητής Ληκ ήρθε στην Μπαμπίνη και πραγματοποίησε επίσκεψη στην αρχαία πόλη και έγραψε τις παρατηρήσεις του. Το 1810 ο Γάλλος περιηγητής Πουκιεβίλ αναφέρει ότι η Μπαμπίνη είχε 40 οικογένειες. Έλληνες λόγιοι της Επανάστασης του ’21 και ύστερα συμπεριέλαβαν την αρχαία πόλη στα λεξικά. Ο Ραγκαβής στο «Λεξικό της Ελληνικής αρχαιογνωσίας», ο Άνθιμος Γαζής «Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης» (1839). Στο Γερμανικό λεξικό της Ελληνικής και Γερμανικής μυθολογίας (Λάιπτσιχ, Leipzig 1897) έχει γραφεί: «Phoitios sohn des Alkmaion, Hero Eponymos von Phoitiai in Akarnanien». (Ο Φοίτιος γιος του Αλκμέωνα επώνυμου ήρωα της Ακαρνανίας). Οι αρχαιολόγοι στον 20ό αι., όπως αναφέραμε, ερεύνησαν και εντόπισαν την αρχαία πόλη. Της απέδωσαν το ξεχασμένο όνομά της και τη θέση της για πάντα στην ιστορία: «Φοιτίαι», θυμίζοντας έτσι τον οικιστή βασιλιά της Φοιτία. Οι έρευνες όμως σταμάτησαν για την πόλη, δεν προχώρησαν συστηματικά μέχρι τώρα. Η αρχαιολογική έρευνα στην Ακαρνανία δεν υλοποιείται σαν πράξη και στόχος. Η πόλη Φοιτίαι, που με το θρύλο της συντηρήθηκε στην πορεία του χρόνου από τους απλούς ανθρώπους της περιοχής μας, η πόλη με τις πολλές αναγραφές του ονόματός της στα αρχαία κείμενα του Θουκυδίδη και του Πολύβιου, αλλά και στις επιγραφές, στέκεται δίπλα μας. Περιμένει τη θέση που της ανήκει. Να αντιμετωπίζεται ως ιστορικό μνημείο και αιώνια κληρονομιά. Σημείωση: O Γεώργιος Σπ. Μπαρμπαρούσης συγκέντρωσε σε έκδοση βιβλίου (2009) όλα τα ιστορικά στοιχεία της αρχαίας πόλης Φοιτίαι, της Ακαρνανίας και την ιστορία της Μπαμπίνης από την πρώτη γραπτή μαρτυρία της, το έτος 1521, έως σήμερα και με έρευνα, που για πρώτη φορά επιχειρήθηκε για την Μπαμπίνη σε αρχεία της Οθωμανικής περιόδου και του Νεοελληνικού Κράτους. Τίτλος του βιβλίου: «Αρχαίαι Φοιτίαι-Μπαμπίνη Αιτωλοακαρνανίας». Στο βιβλίο αποτυπώνεται σχέδιο της αρχαίας πόλης από τον ίδιο τον συγγραφέα. Η συγγραφή αυτή αποτελεί κίνηση έρευνας για την αρχαία πόλη Φοιτίαι και για το χωριό Μπαμπίνη, που δίπλα της αναπτύχθηκε στο πέρασμα των αιώνων.

Share on Google Plus