Συνέντευξη του συμπατριώτη μας ( Παπαδάτου Ξηρομέρου)εικαστικού π. πρύτανη της σχολής καλών τεχνών Πάνου Χαραλάμπους στην εφημερίδα των συντακτών
ΠΗΓΗ:https://www.efsyn.grΟ ύμνος του καπνού
Βασιλική Τζεβελέκου
Οι μεγάλων διαστάσεων καμβάδες του Χαραλάμπους στο ισόγειο του μουσείου συνομιλούν με αρχαίες επιγραφές, γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη που ανασύρθηκαν από τις ανασκαφές στην Τροιζήνα, την Καλαύρεια και τα Μέθανα.
Τα πρώιμα ταξίδια στην Ιταλία, η γνωριμία με την Arte Povera και η μύηση στα ταπεινά υλικά, το έργο του Τζουζέπε Πενόνε, η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και ο δάσκαλος Νίκος Κεσσανλής, η κοινωνική ανθρωπολογία τα χρόνια των σπουδών που τον ενδιέφερε περισσότερο από την ιστορία της τέχνης και η καταγωγή από τη γη της Ακαρνανίας διαμόρφωσαν καλλιτεχνικά τον Πάνο Χαραλάμπους.
Με διπλή παρουσία το καλοκαίρι στον Πόρο, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει έργα από τη σειρά «Παραγωγή Β» 1986-2022. Χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη τα ξερά φύλλα καπνού και στους ιδιότυπους καμβάδες δημιουργεί κοινότητες ανθρώπων καθώς χαράσσει στην επιφάνεια ονόματα καπνοπαραγωγών και διάσημων καπνιστών (Φ. Κάστρο, Μ. Ντίλαν, Κ. Γκραντ, Μ. Μερκούρη, Μπέκετ, Κουν, Λ. Αρμστρονγκ κ.ά.), αριθμούς και αριθμητικές πράξεις, ημερομηνίες και χρονολόγια.
Ενα προσωπικό-καλλιτεχνικό αρχείο που εξυμνεί τον καπνό ως ύλη, ως στοιχείο πανάρχαιων πολιτισμών με παρουσία σε τελετουργίες και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, μέσο έκφρασης ανεμελιάς, χειραφέτησης, ηδονικών στιγμών με ατμόσφαιρες που αποθεώθηκαν σε λογοτεχνικές σελίδες και σε φιλμ νουάρ.
Ο ίδιος δεν υπήρξε ποτέ καπνιστής. Γόνος καπνοπαραγωγών κατέγραψε εντός του τη διαδικασία παραγωγής του φυτού, τον μόχθο στο χωράφι, τις απαιτητικές διαδικασίες για τα αρώματα και τα χαρμάνια, αλλά και τον «μπόσικο» χρόνο των καπνιστών, την ηδονική κατάσταση του καπνίζειν.
Πρώτη φορά ο Πάνος Χαραλάμπους εκθέτει έργα σε αρχαιολογικό μουσείο. Η έκθεση «Επιγραφόμενα» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου συνδιοργανώνεται με την γκαλερί «Citronne», όπως όλα τα τελευταία καλοκαίρια που παρουσιάζουν μια έκθεση σύγχρονης τέχνης, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του ΥΠΠΟΑ για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων. Ο καλλιτέχνης συνεργάστηκε με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων Στέλλα Χρυσουλάκη, με την αρχαιολόγο Μαρία Γιαννοπούλου, η οποία συνεπιμελήθηκε την έκθεση με τη διευθύντρια της «Citronne», ιστορικό τέχνης Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, που απηύθυνε την πρόσκληση στον καλλιτέχνη και είναι η «ψυχή» της δράσης (επίσημα εγκαίνια 17.06.2022).
Οι μεγάλων διαστάσεων καμβάδες του Χαραλάμπους στο ισόγειο του μουσείου συνομιλούν με αρχαίες επιγραφές, γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη που ανασύρθηκαν από τις ανασκαφές στην Τροιζήνα, την Καλαύρεια και τα Μέθανα. Στον δεύτερο όροφο μικρότερων διαστάσεων σύγχρονα έργα, με το φύλλο του καπνού, συνομιλούν με αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, λίθινα βέλη.
Ο πρώην πρύτανης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και δάσκαλος για τρεις δεκαετίες (αποχωρεί τον Σεπτέμβριο) έχει συμμετάσχει σε πλήθος εκθέσεων στο εξωτερικό, έχει εκπροσωπήσει τη χώρα σε σημαντικές διοργανώσεις με πιο πρόσφατη την 58η Μπιενάλε της Βενετίας (2019). Τον συναντήσαμε στον Πόρο, ξεναγηθήκαμε στις εκθέσεις (και στην ομαδική της «Citronne» όπου συμμετέχει) και συνομιλήσαμε με τον κ. Χαραλάμπους.
● Πώς ξεκίνησε ο διάλογος του σύγχρονου καλλιτέχνη με την πολιτιστική κληρονομιά και τι σηματοδοτεί;
Δεν έτυχε στο παρελθόν να εκθέσω σε αρχαιολογικό μουσείο. Κατά καιρούς όλοι λέμε τι ενδιαφέρον θα ήταν μαζί με τον αρχαίο πολιτισμό να υπάρχει ο σύγχρονος, να επιχειρείται η συνομιλία. Ή λέμε ότι το βαρύ πυροβολικό της Ελλάδας είναι ο πολιτισμός και εννοούμε μονομερώς την πολιτιστική κληρονομιά. Δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι το βάρος δίνεται εκεί. Αλλά ακόμα δεν έχει στεφθεί η σχέση αρχαίας και σύγχρονης συνύπαρξης. Στο πλαίσιο αυτό κατά καιρούς εμφανίζονται πρωτοβουλίες ώστε να υπάρξει η συνέκθεση, η συμπαραγωγή, η συνύπαρξη. Υπάρχουν αντίστοιχα εγχειρήματα, όπως η έκθεση του Γιώργου Λαζόγκα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η κυρία Σπινάρη μου έκανε την πρόταση να συνεργαστούμε. Βρίσκω καταρχήν, ως άνθρωπος μοντερνιτέ που θα λέγαμε, μια ερμηνεία ποικιλότροπη για το παρελθόν. Η δική μου αντίληψη είναι ότι συσχετίζονται (αρχαία και σύγχρονα έργα) αλλά όχι προκαταβολικά βάση μιας φόρμας, μιας γλώσσα μιας χρονικής σχέσης. Δεν σημαίνει ότι η συνέκθεση ενός σύγχρονου έργου με ένα αρχαίο περιλαμβάνει κατ’ ανάγκη τις διαπλοκές των νοημάτων, της συνύπαρξης χώρων και χρόνων, μοτίβων. Πρόκειται για δύο υπάρξεις, δύο χρονικότητες, για ζώντες και τεθνεώτες σε αυτή τη μεγάλη πατρίδα όπου ένα έργο που έγινε πριν 2000 χρόνια συνυπάρχει με ένα σύγχρονο. Σε τέτοιες συνδιοργανώσεις δεν σημαίνει ότι έχουμε πάντα ευτυχείς καταλήξεις. Εχουμε δει εκθέσεις να τις καταπίνει ο αρχαιολογικός χώρος, τεράστια Εγώ καλλιτεχνών που δεν λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα του έργου σε σχέση με αυτό που προϋπάρχει.
● Εχετε εκθέσει από τη Βενετία και το Κάσελ μέχρι την Αγία Πετρούπολη και τη Βαρκελώνη. Τι αποκομίζετε από την συνέκθεση στο αρχαιολογικό μουσείο; Θα ξανατολμούσατε το εγχείρημα;
Ναι και με μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το έργο είναι αυτό που καθορίζει, κυρίως, τις σχέσεις και ο τρόπος που το διαχειρίζεσαι. Ηταν πρωτόγνωρο για μένα να έχουμε ταυτόχρονο διάλογο με τους αρχαιολόγους του μουσείου. Ηταν ένα σοκ γιατί θεωρητικά δεν έχει καλλιεργηθεί ποτέ αυτή η σχέση στην Ελλάδα. Ηταν τόσο σημαντική ώστε να πω ότι τα ίδια έργα σε άλλους χώρους είναι άλλα έργα. Ξεκίνησαν πριν από 35 χρόνια και σήμερα είδα ότι υπάρχει μια άλλη λειτουργία τους στο αρχαιολογικό μουσείο, άλλη στο σύγχρονο ή στην αίθουσα τέχνης. Αυτό είναι ένα κέρδος και μια πρωτόγνωρη κατάσταση.
● Με αφορμή τα έργα σας σκεφτόμουν ότι καπνός είναι πολυδιάστατο φυτό, με μακρά ζωή στο χωράφι, με δύσκολη επεξεργασία, με διαφορετικούς τύπους και χαρμάνια, που απαιτεί ανθρώπινο μόχθο και καταλήγει να γίνει καπνός. Βρίσκετε κάτι ποιητικό σε αυτό;
Ναι, ο καπνός του καπνού. Είχα κάνει μια έκθεση στην Ισπανία «Como el Humo se Va», δηλαδή «Οπως φεύγει ο καπνός». Εζησα εκεί για δύο χρόνια και είχα επισκεφθεί όλα τα μουσεία καπνού σαν μια κοινωνιολογική μελέτη στους αγώνες ενάντια στον καπνό που έκαναν οι γιατροί, υπέρ του καπνού που έκαναν άλλοι. Θυμάμαι ένα ποίημα που μελοποίησε ο Μπαχ που λέει «όπως καίγεται μια πίπα καίγεται και το στόμα του ανθρώπου». Είναι μαγικό όταν ένας άνθρωπος καπνίζοντας παράγει τα δαχτυλίδια καπνού. Η φωτιά μετατρέπει τον καπνό, το γήινο, τα φύλλα του σε νέφελα που υψώνονται και χάνονται δημιουργώντας ατμοσφαιρικές εικόνες, καταστάσεις που έχουν υμνηθεί στη λογοτεχνία και στα φιλμ νουάρ.
● Ποια είναι η αφετηρία σας για τα έργα της ενότητας «Παραγωγή Β» και τι θέλετε να υπομνήσετε;
Η πρώτη ύλη είναι η καταγωγική. Ολη η εμπειρία ενός γόνου καπνοπαραγωγών. Αλλά η εννοιολογική διατύπωση, η καλλιτεχνική είναι η εμπειρία της μοντερνιτέ και η δική μου. Τα πρώιμα ταξίδια στην Ιταλία όπου είδα για πρώτη φορά τη σαβούρα του πολιτισμού, τα ρέστα, τα υπολείμματα, τις ύλες των αγροτών. Είδα το εξαιρετικό έργο του Πενόνε με φύλλα δάφνης που με επηρέασε. Οι καλλιέργειες ήταν μέσα στη μεσογειακή οπτική μου. Αλλά το βασικό ήταν ότι νομιμοποιήθηκε εντός μου η δυνατότητα ότι η ζωγραφική δεν είναι μόνο κάτι που γίνεται με τα πινέλα, τα σωληνάρια σε ένα τελάρο, αλλά η εικονοθεσία σαν μεγαλύτερη ιδέα στη ζωγραφική. H κατασκευή των εικόνων σαν σύνολο και όχι κάτι που γίνεται μεμονωμένα. Εχοντας και τις εικόνες, προχώρησα εύκολα την αναλογία ότι οτιδήποτε έχει στοιχεία παραγωγής - παραγωγικότητας, μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία των τεχνών. Αυτά ήταν μια πρώτη διατύπωση και ότι η Arte Povera αξίωνε τις ταπεινές ύλες.
Ενα δεύτερο σχόλιο που προέκυψε στην πορεία ήταν από την κοινωνική ανθρωπολογία. Ολοι οι πολιτισμοί έχουν διάφορους τύπους έκφρασης. Ξέρουμε ότι στις αρχαίες τελετές ο καπνός είχε θυσιαστικά στοιχεία κατάληψης. Διαβάζοντας κοινωνική ανθρωπολογία που με ενδιέφερε πιο πολύ και από την ιστορία της τέχνης, διαπίστωσα ότι όλες αυτές οι παραγωγές από την απλή χρήση μέχρι την κατάληψη, είχαν στοιχεία μιας «επικοινωνιακής τεχνολογίας» που λένε οι ανθρωπολόγοι. Ο τόπος, ο τρόπος συμμετοχής. Ακόμα και σήμερα διαφαίνεται μια πρόθεση της κοινότητας των καπνιστών. Αυτών των ρέμπελων τύπων, τύπου ανθρώπου, οι οποίοι δεν λειτουργούν μέσα από τον ωρολογιακό χρόνο αλλά με τον μπόσικο χρόνο του καπνίσματος.
Αλλά και το ζήτημα των πειθαρχιών και των ηδονών. Οι αντικαπνιστικοί νόμοι που δεν ξεκίνησαν από το 2008 στοχεύουν σε έλεγχο των ηδονών και σε μια άλλη διαχείριση των χώρων και των χρόνων. Υπάρχει το απαγορεύεται του καπνιστή, το απαγορεύεται το καπνίζειν. Πόσα απαγορεύεται υπάρχουν; Και βλέπουμε την κοινωνική υποκρισία με τις φωτογραφίες στα πακέτα. Μια απεύθυνση «μην το κάνεις γιατί κοίταξε τη φωτογραφία». Ολα τα αποτρεπτικά. Και το κάπνισμα είναι το πιο ανώδυνο. Τα ονόματα των καπνιστών, των καπνοπαραγωγών που χαράσσω συγκροτούν μια κοινότητα. Φτιάχνω χρονολόγια με παράξενους υπολογισμούς, αριθμητικές και γεωμετρίες από διάφορες οπτικές που δημιουργούν άλλες τάξεις στα έργα.
● Αποτίετε φόρο τιμής στην παράδοση της οικογένειας, της ιδιαίτερης πατρίδας σας και των καπνοκαλλιεργητών που έχουν υποστεί συρρίκνωση της παραγωγής τους;
Ολα αυτά με βοηθούν σε μια εικονογραφία. Δεν λυπούμαι, απλά προσπαθώ να συγκροτήσω έναν χώρο. Αντί να γράψω έναν στίχο, κάνω μια εικόνα. Πρόθεσή μου είναι να αφηγηθώ, παρά να καταγράψω το συναίσθημα. Ενώ υπάρχει συναισθηματικό βάθος, εκείνο που θέλω να κάνω είναι, κυρίως, μια υπόμνηση με στοιχεία ιστορίας, κοινωνιολογίας, παραγωγικότητας και μια σκληρή κριτική περί των ηδονών του κόσμου μαζί με το θαυμασμό μου γι’ αυτό το υλικό που τόσο εξέθρεψε την ποίηση, την εικονοθεσία, όλες τις μορφές της τέχνης. Και όπως έλεγε ο Κονδύλης «ενώ η ηδονή είναι βεβαία, ο κίνδυνος πιθανός».
Αυτό το υλικό που τόσο διώκεται έχει πολλά θαυμάσια θαυμαστικά. Ο τόπος για μένα είναι μοιραίος. Γεννήθηκα, εκεί ερρίφθη, στον κόσμο. Είναι ένα στοιχείο συλλογισμού της δικής μου ύπαρξης που δεν είναι πνευματική με την έννοια που αποδίδουμε. Είναι κυρίως ερευνητική και ιδιοσυγκρασιακή. Οι πρώτες ύλες είναι καταγωγικές αλλά οι διατυπώσεις είναι κοινωνικές, καλλιτεχνικές.
● Η σχέση τέχνης - εκπαίδευσης είναι ισχνή, ατροφική στη χώρα μας. Πού θεωρείτε ότι οφείλετε;
Να θυμίσω ότι πρόσφατα καταργήθηκε από την Νίκη Κεραμέως το μάθημα των εικαστικών στη μέση εκπαίδευση. Οι πολιτικές μεθοδεύσεις προσλαμβάνουν την τέχνη ως παραπλήρωμα, ως συμπλήρωμα κάτι μη σημαντικό να το καταλάβουμε όλοι. Τι σημαίνει πρωταρχική διαμόρφωση των τεχνών; Τι σημαίνει ο άνθρωπος να εθίζεται σε μια φαινομενικά μη παραγωγική εκδοχή της ζωής; Η οργάνωση του χαλαρού χρόνου, της διασκέδασης, της έμπνευσης υπάρχει από την εποχή του Πλάτωνα. Θεωρούσε ότι ο μπαλωματής δεν μπορεί να έχει πολιτική άποψη επειδή δεν έχει τον χρόνο, αφού ασχολείται με τη δουλειά του. Οι σύγχρονες κοινωνίες δεν δέχονται (παρά μόνο οι ουτοπικές) ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι κι αυτός παραγωγικός, δημιουργικός.
📌
Η έκθεση «Επιγραφόμενα»,
Πάνος
Χαραλάμπους
Αρχαιολογικό Μουσείο
Πόρου, πλατεία Κορυζή, Πόρος
Από 27.5
έως 31.10.2022
Εγκαίνια: Παρασκευή 17
Ιουνίου 2022, 8 μ.μ.
Ωράριο λειτουργίας:
Δευτέρα, Τετάρτη - Κυριακή, 08:30 - 16:00
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Τα κείμενα των αναγνωστών που δημοσιεύονται εκφράζονται από τους ιδίους και δεν υιοθετούνται κατά ανάγκη από το παρόν ιστολόγιο.