Eικόνα: από το μνημόσυνο των αγωνιστών του 1821.Φυτείες, 11-08-2021
Στη συνέχεια παραθέτουμε την ομιλία της Δρ Μαρίας Αγγέλη:
Παλιά μου χρόνια και καιροί, χρόνια μου περασμένα,
Δεν θα ξαναγυρίσετε, να ρθείτε πάλι πίσω
Να γίνω δεκαοχτώ χρονών, να μπω στα εικοσιένα.
Να πάρω το τουφέκι μου, να ζώσω το σπαθί μου
Να πάρω δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια.
Να βρω λημέρια κλέφτικα, παλιά χορταριασμένα
Να ιδώ τους κλέφτες νάρχονται, με τα σπαθιά στα χέρια,
Να ιδώ τις καπετάνισσες, να σιγοτραγουδάνε
Και τα μικρά κλεφτόπουλα, να ρίχνουν το λιθάρι
Δημοτικό τραγούδι
i). O Μαχαλάς- Φυτείες
O Μαχαλάς ως χωριό ή οικισμός, πρέπει να προϋπήρχε ή να σχηματίστηκε κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.Οι μουσουλμάνοι κατοικούσαν σε μεμονωμένους οικισμούς, τους μαχαλάδες.Από αυτή την οικιστική διάρθρωση πιθανόν πήρε την ονομασία Μαχαλάς.Η ονομασία του χωριού άλλαξε το 1954 σε Φυτείες, από το ρήμα φυτεύω. Είναι γνωστό ότι το χωριό ήταν από τα σημαντικότερα καπνοχώρια της περιοχής Ξηρομέρου.
Ο Μαχαλάς το 1732 κατοικείται από 53 οικογένειες και το 1815 από 70. O Γάλλος Πουκεβίλ, ο οποίος επισκέφτηκε το Μαχαλά το 1807 γράφει ότι «διέθετε περίπου 70 σπίτια, διάσπαρτα σε ρομαντική τοποθεσία, τα οποία συγκροτούσαν ένα πραγματικά ωραίο χωριό». Ο Τζον Χομπχάουζ, Άγγλος συνοδοιπόρος του Λόρδου Βύρωνα το 1809 στην Ελλάδα, που φιλοξενήθηκε στο Μαχαλά, γράφει πως πρόκειται για «ένα καλοχτισμένο πέτρινο χωριό με 40 περίπου σπίτια διασκορπισμένα στις πλαγιές του λόφου. Όλοι οι κάτοικοι είναι Έλληνες κι ο πλούτος τους προερχόταν απ’ τα πολλά πρόβατα που είχαν».
Αυτό το χωριό του Ξηρομέρου συνέβαλε πολύ με τους ανθρώπους του στον αγώνα για την Ανεξαρτησία. Οι ιστοριογράφοι καταγράφουν πολλά ονόματα αγωνιστών και τονίζουν τη συμβολή τους στον αγώνα…Είναι ονόματα ηρώων που κάποια διασώζονται μέχρι σήμερα στο χωριό.Είναι σημαντικό για τους απογόνους να γνωρίζουν ότι κάποιος μακρινός παππούς τους είχε λάβει μέρος στην επανάσταση του 21.Κάποιοι από αυτούς τιμούν με την παρουσία τους την αποψινή εκδήλωση Μνήμης και Τιμής στους Ήρωες. Τους ευχαριστούμε!
II).Mαχαλιώτες πρωταγωνιστές: Δύο παραδείγματα.
Α. Ο Πάνος Γαλάνης ή Μεγαπάνος
Ο δικός σας ιστοριογράφος, o Μπάμπης Κουβέλης στο βιβλίο του: Πάνθεον των Ξηρομεριτών αγωνιστών όλων των πολέμων από το 1821 ως το 1940-41,καταγράφει τους Μαχαλιώτες αγωνιστές. Σε άλλο βιβλίο του δίνει μια εκτενή βιογραφία του Μαχαλιώτη πρωταγωνιστή Πάνου Γαλάνη ή Μεγαπάνου.
Θα αναφερθούμε περισσότερο στη δράση του Πάνου Γαλάνη γιατί μέσα από τη ζωή του ίδιου και της οικογένειάς του, σκιαγραφείται η ατμόσφαιρα της εποχής. Παρουσιάζεται ανάγλυφα το προεπαναστατικό κλίμα και καταγράφονται τα τεκταινόμενα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης στη Δυτική Ελλάδα.
O Πάνος Γαλάνης ήταν γόνος ευκατάστατης οικογένειας του Μαχαλά Ξηρομέρου με αξιόλογη κτηματική περιουσία και μεγάλη κτηνοτροφία. Γεννήθηκε γύρω στο 1744 και ο πατέρας του ονομαζόταν Λάλας Γαλάνης ή Γαλάνης Φαταούλας.
Ο πατέρας του, καθώς και ο ίδιος ήταν πρόκριτοι. Ως πρόκριτοι αποκτούσαν με πλειστηριασμό το δικαίωμα να εισπράττουν τους φόρους της δεκάτης προκαταβάλλοντας στον κατακτητή το προκαθορισμένο ποσό. Αυτό τους απέδιδε, βέβαια, ανάλογο κέρδος.
Η οικονομική ευχέρεια του Γαλάνη φαίνεται πως ήταν αξιόλογη, αφού είχε την άνεση να δανείζει, με το αζημίωτο ασφαλώς, σημαντικά ποσά. Αναφέρουμε ένα παράδειγμα: το δανεισμό του ηγουμένου Συμεών της Νέας Δευτέρας Κατούνας: 572 γρόσια για τις ανάγκες του μοναστηριού …
Ο διορισμός του σε αγιάν βιλαετλή του Κάρλελι στο Βραχώρι.
Ο Αλή πασάς έδειξε πολύ μεγάλη εύνοια στον Πάνο Γαλάνη. Τον διόρισε αγιάν βιλαετλή του Κάρλελι με έδρα το Βραχώρι. Τη θέση αυτή την είχε προηγουμένως ο Μήτσος Μαυρομάτης από την Κατούνα Ξηρομέρου. Η τοποθέτησή του Γαλάνη ως διοικητή των Χριστιανών στο Κάρλελι έγινε από τον Αλή πασά σε ένδειξη ευγνωμοσύνης μάλλον και προς εξόφληση ηθικού χρέους προς τον πατέρα του. Επίσης, ο Αλής του παραχώρησε και το κοτζαμπασαλίκι του Βλοχού, καθώς και την κληρονομιά του διοικητή, μουσελίμη του Βραχωριού, τον οποίο θεωρούσε άπιστο. Ωστόσο, και ο ίδιος ο Γαλάνης με δικά του οικονομικά κεφάλαια είχε αγοράσει εργαστήρια, δηλ. μαγαζιά στην αγορά του Βραχωριού(Aγρινίου).
Από την επίζηλη θέση, ως αγιάν βιλαετλής, ο Π.Γαλάνης πλούτισε, δημιούργησε υψηλές φιλίες και ήρθε σε συναλλαγή με ηχηρά ονόματα της εποχής εκείνης. Έγινε πανίσχυρος και ρυθμιστής των πραγμάτων στην περιοχή. Έτσι εξηγείται η προσωνυμία «Μεγαπάνος» (Μέγας+Πάνος) που του προσδόθηκε, η οποία στη συνέχεια ταυτίστηκε με το επώνυμο Γαλάνης. Ο ίδιος βέβαια υπογράφει ως Πάνος Γαλάνης και όχι ως Μεγαπάνος.
Η συμμετοχή στη φιλικής εταιρεία. O Πάνος Γαλάνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από το μοναχό Τσώνη Δαμιανό. Λόγω του αξιώματός του βοήθησε και στο άπλωμά της.
Η σχέση του με τον Γεώργιο Ν.Βαρνακιώτη. O Π. Γαλάνης είχε στενή γνωριμία και έτρεφε βαθιά εκτίμηση στο Γεώργιο Ν. Βαρνακιώτη. Στις 7 Σεπτεμβρίου 1821 ο Γαλάνης οργανώνει σύσκεψη των προεστών του Ξηρομέρου στο Μαχαλά, οι οποίοι υπογράφουν πληρεξούσιο στον Γ.Ν. Βαρνακιώτη όπου του παρέχουν την απόλυτη εξουσία του Ξηρομέρου. Η μακροχρόνια φιλία τους διαταράχτηκε πρόσκαιρα όταν ανάμεσά τους παρεμβλήθηκε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Αργότερα όμως ο Γαλάνης αναθεώρησε τη στάση αυτή…
Πολιορκία και Απελευθέρωση του Βραχωρίου 1821.
Ο Γαλάνης συμμετείχε στην πολιορκία και απελευθέρωση του Βραχωρίου το 1821. Η προσέλευση πολλών οπλαρχηγών συνετέλεσε ώστε να παρουσιαστούν ελλείψεις σε τρόφιμα, πυρίτιδα και άλλα.Αυτές οι ελλείψεις καλύφτηκαν από τα πολιτικά πρόσωπα του αγώνα. Ανάμεσά τους και ο ίδιος ο Μεγαπάνος. Σημαντική προσφορά για την απελευθέρωση της πόλης. Η πόλη του Αγρινίου τον τίμησε καθώς έδωσε το όνομά του σε κεντρική οδό.
Τα μεσαφίρια προς τους Τούρκους.Ο Μεγαπάνος ήταν υποχρεωμένος να φιλοξενεί τους Τούρκους που περνούσαν από το Βραχώρι και κατευθύνονταν προς την Άρτα και τα Γιάννενα. Ο ίδιος γράφει στο δεφτέρι του ότι από τον Ιούλιο του 1820 μέχρι το Φεβρουάριο του 1821, όταν πέρασαν από το Αγρίνιο τα στρατεύματα του Μπαμπά και του Χασάν πασά, δαπάνησε 271.149 γρόσια!Για να καταλάβετε το μέγεθος του ποσού αυτής της φιλοξενίας, σας αναφέρω ότι ο μηνιαίος μισθός του στρατιώτη ήταν 30 γρόσια!
Αυτή ήταν η «νόμιμη» καταλήστευση από τον κατακτητή, γράφει ο Μαχαιριώτης ιστοριογράφος, ο Γεράσιμος Παπατρέχας στο βιβλίο του: Ιστορία του Αγρινίου (1991).
Η καταστροφή της περιουσίας του Γαλάνη
Ο Αλ. Μαυροκορδάτος στο Ημερολόγιό του αναγνωρίζει την ολοκληρωτική καταστροφή της περιουσίας του Γαλάνη το 1822 στο Βραχώρι.Όταν η πόλη πυρπολήθηκε από τους ίδιους τους Έλληνες για να μη βρουν τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη και Κιουταχή καταλύματα, τρόφιμα και εφόδια. Για το λόγο αυτό εκδίδει διαταγές με τις οποίες δίνονται στον Π. Γαλάνη ακίνητα στο Αιτωλικό τα οποία ανήκαν σε Τούρκους. Καθώς και ποσότητες λαδιού, αραβοσίτου κ.λπ. προς μερική αναπλήρωση των ζημιών που υπέστη (1823). Έτσι ο Πάνος Γαλάνης το 1826 βρίσκεται στην κατοικία του στο Αιτωλικό και διαπραγματεύεται τους όρους παράδοσης της πόλης…
Η ίδρυση της Γερουσίας Δυτικής Χέρσου Ελλάδος και η συμμετοχή του Μεγαπάνου. Με την έλευση του Αλ. Μαυροκορδάτου(20 Ιουλίου 1821) στη Δυτική Ελλάδα ιδρύεται διοικητική εξουσία. Είναι η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος. Πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μαυροκορδάτος, γραμματέας ο Ν. Λουριώτης. Ο Πάνος Γαλάνης είναι ένα από τα ενεργητικότερα μέλη.
Η δίκη «παρωδία» του Καραϊσκάκη 1 Απριλίου 1824
Ο Μεγαπάνος ήταν ένας από τους δικαστές στη δίκη του Καραϊσκάκη που έγινε στο Αιτωλικό το 1824.Ο ίδιος μάλλον γνώριζε ότι η κατηγορία ήταν σκευωρία, αλλά δεν αντέδρασε όπως θα έπρεπε, γράφουν οι ιστοριογράφοι. Ίσως, δεν ήθελε τότε να εναντιωθεί στο Μαυροκορδάτο. Κάνει ερωτήσεις και παρατηρήσεις στον Καραϊσκάκη που αφορούν στα λόγια και στη συμπεριφορά του και όχι στην κατηγορία…
Ο Νικόλαος Κασομούλης, ένας από τους σημαντικότερους αγωνιστές και ιστορικούς της Επανάστασης του ’21, περιγράφει το διάλογο κατά τη διάρκεια της δίκης, μεταξύ του Καραϊσκάκη και του Γαλάνη Μεγαπάνου, που εκτελούσε χρέη δικαστή. Παραθέτω το απόσπασμα για να καταλάβετε το χαρακτήρα των δυο ανδρών:
Καραϊσκάκης: - Αν βάλετε θεμέλιο εις τα λόγια μου, εκατό ζωές να έχω δεν γλυτώνω, πλην ποτέ έργο δεν έκαμα.
Γαλάνης Μεγαπάνου: - Βρε, ηξεύρομεν Καραϊσκάκη όπου λέγεις όλο λόγια. Μα διάτνα τα λέγης έτζι; (πρόστυχα).
Καραϊσκάκης: - Το έχω χούι, κυρ Πάνο.
Γαλάνης Μεγαπάνου: - Μα, γιατί να το έχεις αυτό το χούι, ενώ είσαι πενήντα χρονών;
Καραϊσκάκης: - Αμ, δεν ημπορώ να το κόψω τώρα, κυρ Πάνο. Και συ, κυρ Πάνο, είσαι ογδόντα χρονών, μα το χούι δεν τ’ αφήνεις να πλαγιάζεις με γυναίκες…
Η απάντηση του Καραϊσκάκη, που ήταν γνωστός για την αθυροστομία του, προκάλεσε ασυγκράτητα γέλια στους δικαστές και ακροατές.
Η μεγάλη πολιορκία του Μεσολογγίου(1826) και η οικογένεια Γαλάνη
Στο πολιορκημένο Μεσολόγγι βρίσκονταν οι γιοί του Μεγαπάνου, Αντώνης και Γρηγόρης Γαλάνης και ο γιος του Γαλάνη ο Παναγής. Ο Πάνος Γαλάνης πιθανόν, αρχικά να ήταν στο Μεσολόγγι. Στη συνέχεια πολλά γυναικόπαιδα και ηλικιωμένα άτομα εστάλησαν για ασφάλεια στο Αιτωλικό. Μεταξύ αυτών και εκείνος, μαζί και ο γιος του Αντώνης και θηλυκά άτομα της οικογένειας.
Μετά την αιματηρή πτώση και του Ντολμά έρχεται η σειρά του Αιτωλικού. Οι πρόκριτοι συσκέφτηκαν πάλι και αποφάσισαν να ζητήσουν συνθηκολόγηση. Ο Πάνος Γαλάνης και ο Τάτσης Μαγγίνας ορίστηκαν να μεταβούν στους αρχηγούς των πολιορκητών Κιουταχή και Ιμπραήμ για τις διαπραγματεύσεις.
Ακολούθησε η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου (10-11 Απριλίου 1826). Ανάμεσα στους Εξοδίτες που διασώθηκαν περιλαμβάνονταν και τα μέλη της οικογένειας του Μεγαπάνου: ο Γαλάνης Μεγαπάνος με το γιο του Παναγή και η Τασούλα, σύζυγος του Γρηγόρη Μεγαπάνου. Ο Γρηγόρης Γαλάνης, χιλίαρχος, φονεύτηκε στη μάχη της Κλείσοβας(1826)!
Η τελευτή του Γαλάνη στην Άρτα. Ως προς το θάνατο του Γαλάνη υπάρχει διαφοροποίηση των ιστοριογράφων.
Ο γιος του Μεγαπάνου, ο Γαλάνης, που έφτασε στο αξίωμα του στρατηγού, σε αναφορά του από Αγρίνιο προς την εξεταστική επιτροπή επί των Αγωνιστών και Αποζημιώσεων γράφει: «Ο αιχμαλωτισθείς εις την πτώσιν του Αιτωλικού και αποθανών εις Άρτα πατήρ μου…». Από την παράγραφο αυτή επιβεβαιώνεται ότι ο θάνατος του Π. Μεγαπάνου συνέβη στην Άρτα. Ίσως λόγω των κακουχιών και δυσμενών συνθηκών της φυλάκισης και όχι ότι εκτελέστηκε. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ήταν και σε μεγάλη ηλικία και πονεμένος από το θάνατο του γιου του Γρηγόρη. Όσο για τις αποζημιώσεις, κανένας απόγονός του δεν πήρε τίποτα, όπως προκύπτει από τη σχετική βιβλιογραφία.
Β. Ο Γιαννάκης Καραμητζούς ή Καραμήντζος (1805-1828)
Εκτός από το Μεγαπάνο, όπως προανέφερα, καταγράφονται και πολλά ονόματα αγωνιστών από το Μαχαλά.Τα περισσότερα ονόματα διατηρούνται μέχρι σήμερα στο χωριό. [Αμέσως μετά θα ακουστεί ο κατάλογος όλων των ηρώων και θα απονεμηθούν πλακέτες στις οικογένειες…]. Εγώ ενδεικτικά θα αναφερθώ στην περίπτωση ενός νεαρού παλικαριού. Ήταν παλικάρι του Καραϊσκάκη. Ένας απλός αγωνιστής. Ο Γιαννάκης Καραμητζούς. Γεννήθηκε το 1805.Συμμετείχε υπό τον Καραϊσκάκη στη μάχη του Ρίβιου το 1825. Εικοσάχρονος τότε.Το 1828 δρα υπό τις οδηγίες του Γεωργίου Ν. Βαρνακιώτη. Αργότερα φέρεται ενταγμένος στο Σώμα του Γιώτη Βαρνακιώτη.
Δε γνωρίζω αν διασώζεται το όνομα αυτής της οικογένειας στο χωριό. Σας μεταφέρω ένα περιστατικό από τη ζωή του κοντά στον Καραϊσκάκη:
«Αλλά γι’ αυτόν[τον Καραϊσκάκη] το μεγαλύτερο παλληκάρι απ’ όλους ήταν ο Γιαννάκης της Καραμιντζούς. Απλός στρατιώτης, μα τονε φοβόταν κι ο Καραϊσκάκης. Μια μέρα ήτανε μ’ άλλους στρατηγούς κι είπε να παραγγείλουν του Γιαννάκη της Καραμιντζούς να πάη γλήγορα. Τονε βρήκανε να μπαλώνη το τσαρούχι του.
-Δεν έρχομαι…μπαλώνω το τσαρούχι μ’.
Δεύτερη αυστηρή προσταγή του στρατηγού να πάη.
-Να τ’ πης, πρώτα θα μπαλώσω το τσαρούχι μ’ κι ύστερα!
Ξεκίνησε και πήγε. Άμα τον είδε ο Καραϊσκάκης αγρίεψε χειρότερα.
-Ωρέ κερατά! Είπε, ο Γιαννάκης της Καραμιντζούς, και τράβηξε το σπαθί.
Θα τονε σκότωνε τον Καραϊσκάκη, αν δεν πέφταν οι άλλοι στη μέση.Του ’στειλε ύστερα ένα ζευγάρι πιστόλια ο στρατηγός και τον ξεθύμωσε. Τέτοια τραβούσε απ’ τ’ ανυπόταχτα τα παλληκάρια του ο Καραϊσκάκης, άμαθα στην πειθαρχία που ’θελε να τα βάλη, χωρίς να ξέρη ο ίδιος αυτή τη λέξη».
Από αυτό το περιστατικό καταλαβαίνουμε πόσο δύσκολο ήταν για τους στρατηγούς και τα παλικάρια η πειθαρχία και η υπακοή σε άγραφους κανόνες…
Όμως αυτοί οι απείθαρχοι και οι αράθυμοι αγωνιστές έπεφταν στη φωτιά για την απελευθέρωση της πατρίδας! O Γιαννάκης Καραμηντζούς έπεσε στον αγώνα το 1828.Ο Μαχαλάς απελευθερώθηκε στις 19 Μαρτίου 1829, χάρη στους Αγωνιστές και στη νικηφόρα πορεία του Γεωργίου Ν. Βαρνακιώτη!
Η Επιτροπή του Δήμου Ξηρομέρου για το 21, της οποίας έχω την τιμή να είμαι μέλος, κατέθεσε προτάσεις προκειμένου να τιμηθούν οι ήρωες του αγώνα. Πρώτη πρόταση είναι να γραφούν τα ονόματα των πεσόντων κάθε χωριού σε αναμνηστική στήλη. Επίσης να γίνει ονοματοδοσία σε δρόμους και πλατείες με ονόματα αγωνιστών και διακεκριμένων μορφών της επανάστασης… Ως ελάχιστο φόρο τιμής στους ήρωες του τόπου μας!
Θα κλείσω με ένα δημοτικό τραγούδι:
Χαριτωμένη συντροφιά μου λέει να τραγουδήσω
Κι εγώ τους λέω «δεν μπορώ!».Κι αυτή μου λέει «τραγούδα!».
Για πάρτε με να σηκωθώ και βάλτε με να κάτσω
Και φέρτε μου παλιό κρασί, να πιω για να μεθύσω
Να ειπώ τραγούδια θλιβερά, τραγούδια των κλεφτώνε…
Εικόνα: Ο Δ. Βραχάς συντονίζει και παρουσιάζει την εκδήλωση…
