Η Μονή του Αγίου Γεωργίου της Μπαμπίνης, που είναι γνωστή και ως Μονή Πόρτας, είναι από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά, πνευματικά, ιστορικά και αρχιτεκτονικά μνημεία ολόκληρης της περιοχής της Ακαρνανίας. Βρίσκεται βόρεια του χωριού, στο νοτιοδυτικό και υψηλότερο μέρος της αρχαίας πόλης Φοιτίες ή Φοίτιον (πήρε το όνομά της από το μυθικό βασιλιά Φοίτιο), της οποίας η ιστορία ανάγεται στους πριν τον Τρωικό Πόλεμο χρόνους.
Από αρχιτεκτονική άποψη, το καθολικό της Μονής, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο, αποτελεί ένα από τα καλύτερα αρχιτεκτονικά δείγματα του Ξηρομέρου και είναι όμοιο με αυτό της Μονής Παντοκράτορος Αγγελοκάστρου (στην οποία, στα μέσα του 20ού αι., διετέλεσε ηγούμενος ο μπαμπινιώτης ιερομόναχος Γερμανός). Το καθολικό υψώνεται προς την ανατολική πλευρά της αυλής και αποτελεί συνδυασμό τρίκλιτης τρουλαίας βασιλικής με εγγεγραμμένο σταυροειδή. Βόρεια και νότια διαγράφονται επτάπλευροι χοροί αγιορείτικου τύπου, οι οποίοι και χαρίζουν μια κομψότητα στο ναό, ο οποίος είναι χτισμένος με πελεκητές πέτρες τοποθετημένες σε οριζόντιες στρώσεις με πλάτος τοίχου 1,20 εκ. Ανάμεσα στους αρμούς είναι τοποθετημένα κεραμίδια για διακόσμηση. Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι το επαναλαμβανόμενο μοτίβο των δίλοβων παραθύρων με το λίθινα τοξωτά πλαίσια. Ο τρούλος του είναι δωδεκάπλευρος με αβαθείς τοξωτές κόγχες και έχει δύο παράθυρα βόρεια και δύο νότια. Η οροφή του ναού στηρίζεται σε έξι στρογγυλές και δύο τετράγωνες κολώνες. Οι είσοδοι του ναού είναι τρεις, βόρεια, νότια και δυτικά. Έξω από το ναό, βορειοανατολικά, υπάρχουν στοές και τριγύρω ερείπια κελιών και αποθηκών.
Πάνω από την κόγχη του ιερού υπάρχει μια κεφαλαιογράμματη επιγραφή με τη χρονολογία ανοικοδόμησης και εικονογράφησης (22 Μαΐου 1726) και το όνομα του Μητροπολίτη Ιωαννίκιου. Η επιγραφή είναι η ακόλουθη: ΤΟ CΤΕΡΕΩΜΑ ΤΩΝ ΕΠΗ CΙ ΠΕΠΗΘΟΤΟΝ CΤΕΡΕΟ/CΩΝ ΚΥΡΙΕ ΤΗΝ ΕΚΚΗΣΙΑΝ ΗΝ ΕΚΤΗCΟ ΤΟ ΤΙ/ΜΗΟ CΟΥ ΕΜΑΤΗ ΕΠΙ ΕΤΗ ΑΨΚς΄ ΜΑΪΟΥ ΚΒ / ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΝΗΕΡΩΤΑ ΤΟΥ ΜΙΤΡΟΠΟΛΕΙΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΙΩΑΝΗΚΙΟΥ.
Σημαντική μαρτυρία για τους ανθρώπους που έζησαν και αφιέρωσαν τη ζωή τους στη Μονή του Αγίου Γεωργίου είναι ο κατάλογος «ζώντων και τεθνεώτων», που σώζεται στην αρχή του βόρειου τοίχου του ιερού, κάτω από τον Προφήτη Ηλία. Στις πρώτες είκοσι σειρές του καταλόγου μνημονεύονται ονόματα αρχιερέων, ιερομονάχων και μοναχών, στις επόμενες πέντε μοναχές και στις επόμενες, ως την 39, ιερείς. Ο κατάλογος αυτός μάλλον μεταφέρθηκε από την Παρρησία του μοναστηριού στον τοίχο της πρόθεσης από τον αγιογράφο το 1726, γιατί αναφέρεται τέταρτο και το όνομα του τότε μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτης Ιωαννίκιου (1723-1727). Όλοι αυτοί μόνασαν εκεί ή συνέδεσαν με κάποιο τρόπο τη ζωή τους με τη Μονή. Από το πλήθος των ονομάτων ανάγεται πως υφίστατο ως Μονή πολλές δεκαετίες πριν το 1726. Οι πληροφορίες που έχουμε γενικότερα για αυτά τα πρόσωπα (μονάχους, μοναχές, αρχιερείς και ιερείς) είναι ελάχιστες. Εκτός από τα ονόματα του καταλόγου, γνωρίζουμε τον ηγούμενο και πνευματικό Ματθαίο και από ένα βιβλιογραφικό σημείωμα του 1699 τον αντιγραφέα κωδίκων Καλλίνικο. Σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, στις αρχές του 19ου αι. είχε δώδεκα μοναχούς.
Θα ήθελα να αναφερθώ λίγο στον ηγούμενο Ματθαίο, που έγραψε το συναξάρι του οσίου Βαρβάρου του Πενταπολίτου και το οποίο εκδόθηκε ανωνύμως 1734. Ακολούθησε και δεύτερη πανομοιότυπη έκδοση του από τον Ι. Α. Αλεξάκη στην Κέρκυρα το 1886. Εδώ θα σταθώ λίγο παραπάνω και να πω πως το 1955 ο Σωφρόνιος Παπακυριακού εξέδωσε το βίο του οσίου (ακολούθησε και μια σχετική εργασία για τον όσιο του Κ. Σαρδελή το 1997, από την οποία αντλώ τα στοιχεία για την έκδοση του 1955), ο οποίος διαφέρει κατά πολύ από αυτόν της έκδοσης του 1886 (ανατ. της εκδ. του 1734). Σύμφωνα με την έκδοση του 1886 ο Βάρβαρος ήταν χριστιανός αιχμάλωτος των Τούρκων, επί Σουλτάνου Σουλειμάν, ως κωπηλάτης σε πλοίο. Κάποια στιγμή ο Τουρκικός στόλος (μάλλον πρέπει να αναφέρεται στο στόλο του Χαριεντίν Μπαρμπαρόσσα) ήρθε στην περιοχή της Βόνιτσας και ο Βάρβαρος κατάφερε να αποδράσει (1544) με τις αλυσίδες του και να κρυφτεί στην περιοχή της Τρύφου, όπου διαρρέεται από το ποτάμι Νύσσα. Εκεί έμεινε σε σπηλιά για 18 χρόνια χωρίς να αποχωριστεί τις αλυσίδες. Απεβίωσε εκεί και θάφτηκε το 1562. Στην κηδεία του πήγε και ο ηγούμενος της Πόρτας Ματθαίος, ο ηγούμενος της Μονής Δραγαμέστου Ευθύμιος κ.ά. Στη συνέχεια το λείψανό του μεταφέρθηκε στην Ιταλία. Στο τελευταίο συμφωνούν και οι δύο εκδόσεις. Η έκδοση του 1955 θέλει τον όσιο Βάρβαρο ως μουσουλμάνο, που γλύτωσε από μια ναυμαχία και είδε τη θεία φώτιση στην περιοχή, όπου και ασκήτευε. Πέθανε από βέλη κυνηγών που τον πέρασαν για θηρίο. Το θέμα αυτό χρήζει βέβαια περαιτέρω έρευνας, που δεν είναι εφικτή σε αυτήν την περιορισμένη αναφορά. Νομίζω όμως πως αυτές οι διαφορές και οι ασάφειες, που πολλές φορές παρατηρούνται και σε μερικά πατριδοτοπικά κείμενα, απαιτούν μια πιο επιστημονική έρευνα, γιατί πολλές φορές μας έχουν παρασύρει σε παρανοήσεις και ίσως και σε ιστορικά ατοπήματα.
Κοντά στο Μοναστήρι, χίλια μέτρα πιο νότια, βρισκόταν ο οικισμός Απάνω Χώρα, η γενέτειρα του διαφωτιστή φιλοσόφου Χριστόδουλου Παμπλέκη (1733-1793). Κατά την Επανάσταση του 1821 στη θέση της Μονής στήθηκε πολλές φορές στρατόπεδο. Εδώ δόθηκε μία από τις τελευταίες μάχες στο Ξηρόμερο (1828), όπου ο Βαρνακιώτης χτύπησε τους Τούρκους που πολιορκούσαν τους εκεί κλεισμένους μπαμπινιώτες.
Πριν την Επανάσταση το Μοναστήρι και το Μετόχι του Πανάγιου τάφου, που βρισκόταν δίπλα και είχε εκκλησία τον Προφήτη Ηλία, διέθεταν μεγάλη περιουσία (περιουσιακά στοιχεία η Μονή είχε και στην Πεντάλοφο και στην Κανδηλα) και βοηθούσαν στη σύσταση και λειτουργία σχολείων και σε άλλα κοινωφελή έργα. Από το 1834 και μετά η Μονή έπεσε σε μαρασμό και έμεινε χωρίς μονάχους. Τελευταίος ηγούμενός της ήταν ο Γεράσιμος. Τα περιουσιακά της στοιχεία, όσα δεν είχαν εκποιηθεί για τις ανάγκες του Αγώνα, πέρασαν στο Ελληνικό δημόσιο και στη διαχείριση της Εκκλησιαστικής Επιτροπής.
Σήμερα η Μονή έχει διατηρηθεί σε σχετικά καλή κατάσταση. Σώζεται το καθολικό της, με πολλές τοιχογραφίες στο ιερό, ο περίβολός της και ερείπια των κελιών της. Από τη θέση της η θέα φτάνει μέχρι τον κάμπο του Αγρινίου και όλη την ενδοχώρα του Ξηρομέρου. Η πρόσβαση σε αυτή είναι λίγο δύσκολη (περίπου 3 χιλ. από την Μπαμπίνη), καθώς το μεγαλύτερο μέρος του δρόμου είναι χωμάτινο. Πανηγυρίζει στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου.
ΠΗΓΗ: Γ. Σ. Μπαρμπαρούσης
(αρχαίαι Φοιτίαι)
ΜΠΑΜΠΙΝΗ -ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
