Λιγοστό αντίδωρο
στη
γλυκιά σου αγάπη,
μητέρα
καλή.
Τι είναι οι παροιμίες ;
Οι παροιμίες είναι σύντομες και περιεκτικές φράσεις που
αντανακλούν τη θυμοσοφία του ανώνυμου λαού, που παρατήρησε τις ποικίλες
εκφάνσεις της καθημερινότητάς του και αποτύπωσε σε αυτές τα συμπεράσματά του,
αποδεικνύοντας ότι η σοφία βρίσκεται πράγματι στη λακωνικότητα.
Διατυπώνουν μια άποψη και εκφράζουν μια αλήθεια που είναι
καταστάλαγμα πείρας και αποθησαυρισμένης σοφίας. Έρχονται από το βάθος του
χρόνου και άντεξαν το βάρος του, γεγονός
που αποδεικνύει περίτρανα τη διαχρονική
τους αξία. Είναι σταλάγματα της λαϊκής σοφίας
που ποτίζουν και τρέφουν το δέντρο της λαϊκής μας παράδοσης.
Οι παροιμίες δεν χαρίζονται σε κανέναν. Τα βάζουν με όλους˙ παρακατιανούς
και άρχοντες, σπουδαγμένους και
αγράμματους, χωρικούς και αστούς. Ο φακός του λαϊκού παρατηρητή τρυπώνει στα
ράσα του παπά, στην τσέπη του φιλάργυρου, στην αυλή της νοικοκυράς, στο κρεβάτι
του άρχοντα, στο καλύβι του χωρικού. Αλλά αφουγκράζεται και τον καημό του
ξενιτεμένου, του βαριόμοιρου, του αδικημένου.
Η παροιμία διακωμωδεί, ειρωνεύεται, επαινεί, θαυμάζει,
προειδοποιεί, καλοτυχίζει. Μα πάνω απ’ όλα διδάσκει. Είναι από εκείνους τους
ιριδισμούς της γλώσσας, που υποστηρίζουν το λόγο, κυρίως τον προφορικό, άλλοτε
με τον υπαινιγμό και την
αλληγορία και άλλοτε με το χιούμορ και την ειρωνεία. Πολλές φορές, άλλωστε, η
σύντομη παροιμιακή φράση με τη λιτή και απέριττη χάρη της αποδεικνύεται πολύ
πιο πειστική από τον σχοινοτενή και στομφώδη επιχειρηματικό λόγο.
Στο παρόν πόνημα έχουν σταχυολογηθεί από τον ανεξάντλητο
θησαυρό των παροιμιών οι πιο δημοφιλείς και αυτές που με το ρυθμό και το μέτρο
τους απομνημονεύονται πιο εύκολα.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου οι δυσνόητες παροιμίες δίνονται
με αλφαβητική σειρά, και επιχειρείται η ερμηνεία τους και το πραγματικό τους
νόημα. Γιατί μια παροιμία την γνωρίζω όχι μόνον όταν την έχω ακούσει, αλλά και
όταν μπορώ να τη χρησιμοποιήσω σωστά στη
συγκεκριμένη περίπτωση.
Στο δεύτερο μέρος, κοντά στις νεοελληνικές παροιμίες
δίνονται και οι αντίστοιχες βυζαντινές και αρχαίες, καταδεικνύοντας ότι η
παροιμία σε πείσμα του χρόνου και του καιρού, γέρασε αλλά δεν χάθηκε. Ζωντανή
σαν οργανισμός, η παροιμία παρακολούθησε τις αλλαγές της γλώσσας, άλλαξε τη
μορφή της, στο βάθος της, όμως, στη σοφία της έμεινε η ίδια. «Α οικοδεσπότης
οίδεν, αγνοεί ο σύμπας κόσμος», έλεγε ο βυζαντινός. «Όσα ξέρει ο νοικοκύρης,
δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος», λέει ο νεοέλληνας.
Στο τρίτο μέρος οι παροιμίες έχουν ενταχθεί σε ενότητες που
αφορούν την ίδια θεματολογία, εξασφαλίζοντας έτσι μια καλύτερη συγκρότηση του
παροιμιακού υλικού.
Στο ίδιο μέρος του βιβλίου δίνεται και η προέλευση κάποιων
παροιμιών, όπου αναφέρονται περιστατικά της πραγματικότητας ή του μύθου που
προκάλεσαν τη γέννησή τους.
Παροιμίες χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες από τότε που ραψωδούσε
ο Όμηρος και ρητόρευαν οι Αθηναίοι στην Πνύκα. Με παροιμίες μιλούσαν και στο
Βυζάντιο, όταν η Βασιλεύουσα μεσουρανούσε, αλλά και στους ζοφερούς χρόνους μετά
την Άλωση.
Η παρούσα συλλογή, καρπός μιας επίμοχθης προσπάθειας, φιλοδοξεί
να γίνει ένα ανάγνωσμα τερπνό και ωφέλιμο, ένας πρόθυμος και καλοδεχούμενος
μέντορας στην πολυτάραχη καθημερινότητά μας.
Βιογραφικό
Γεννήθηκα στα κάματα
του Ιούλη σε χρονιά με τη σκληράδα της πέτρας και το βάρος του μέταλλου.
Αρχόντισσα πρώτη και καλύτερη η γλώσσα μου. Ποτάμια από λέξεις ξεδίψασαν τη ζωή
μου˙ με την ορμή τους άλλαξαν τα άπρεπα του κόσμου. Έταξα τη ζωή μου
θεραπαινίδα του λόγου και κυνηγάρισσα της ιδέας και το έπραξα με κλιτότητα και
δέος. Ξόδεψα τα χρόνια μου στα πανηγύρια των λέξεων. Με τις φωνές τους
πορεύτηκα τη ζωή μου. Κυρά μου, γλώσσα, παιδιά σου είναι και φίλοι μου.
Η Αγγελική Ζαχαριά γεννήθηκε στην Αθήνα και είναι πτυχιούχος
του τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης της Νομικής Αθηνών και
του τμήματος Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Αθηνών.
Εργάζεται ως φιλόλογος και από το 1996 ασχολείται με τη συγγραφή
εκπαιδευτικών βιβλίων. Οι «Σταλαγμοί Αρχαίας Σοφίας» (2007) είναι το πρώτο της πόνημα έξω από το χώρο των
εκπαιδευτικών της ενδιαφερόντων. Ακολούθησαν τα «Αρχαϊστικά και Παροιμιώδη» (2013)
και το «Αττικόν Άλας» (2013).
Προηγήθηκαν «Θέματα για Προβληματισμό και Αυτενέργεια στην Έκθεση»
(1996), «Λεξικό Χρηστικών Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής» (1998), «Λεξικό
Χρηστικών Ρημάτων της Λατινικής» (1998), «Η Γραμματική του Ρήματος» (1998),
«Ομήρου Οδύσσεια» (2000), «Λεξιλογικά Γυμνάσματα» (2001), «Ομήρου Ιλιάδα»
(2002).
*Η Αγγελική Ζαχαριά
είναι κόρη της Σίας Κυριαζή.
